AAN ZIJN ZIJDE

CHARLOTTE VON KIRSCHBAUM

In 1925 maakt Charlotte von Kirschbaum (1899-1975) persoonlijk kennis met de door haar vereerde theoloog Karl Barth, in het vakantiehuis van het echtpaar Pestalozzi. Lollo, zoals zij door vrienden genoemd wordt, is Rodekruiszuster en de dochter van een Beierse generaal die in de Eerste Wereldoorlog gesneuveld is.

Er ontstaat tussen Karl en Charlotte al snel een liefdesrelatie. Die wordt gekenmerkt door wederzijds begrip en een nauwe geestelijke verbondenheid. Door haar organisatorische en al snel ook vakmatige kwaliteiten word Charlotte onmisbaar voor het werk van Barth. Er groeit een werk- en levensgemeenschap. In 1929 trekt Charlotte von Kirschbaum bij de familie in. Barth biedt Nelly later aan te scheiden, maar dat weigert ze. En afscheid nemen van Charlotte is voor Barth geen optie. Deze geleefde driehoeksverhouding is vaak een zware belasting voor alle deelnemers. Op het hoogtepunt van het conflict schrijft Barth in april 1933: ‘Wanneer er tussen drie, door een keten aan elkaar gesmede personen, er één is die voortdurend moet trekken, dan moeten de beide anderen dat ook, en er komt geen einde aan de pijniging.’ (Barth aan K. en D. Stoevesandt). 1 En Charlotte schrijft: ‘Ik weet van te veel situaties (…) waarin (…) ik de ander van de plank duwde, om zelf te blijven staan. En als wij daarom nu zover zijn dat we moeten zeggen: zo gaat het niet langer, dan kan ik dat alleen maar zien als een heel erg onherstelbaar falen.’ (Ch. von Kirschbaum aan Thurneysen). 2 Maar de problemen worden al snel overstemd door de zich toespitsende ‘kerkstrijd’ in Duitsland.

Charlotte von Kirschbaum werkt in de volgende decennia intensief met Barth samen. Zij gaat met hem mee op reizen en vertegenwoordigt hem na 1933 als spreekster tijdens conferenties en besprekingen van de Bekennende Kirche. Zij verzorgt zijn correspondentie en is vaak het eerste aanspreekpunt voor de studenten, met wie ze af en toe een levenslange vriendschap krijgt. Zij maakt een theologische studie af en publiceert over de rol van ‘man en vrouw’ in de Bijbel en in de kerk.

In 1966 moet zij vanwege een ernstige organische hersenziekte opgenomen worden in een verpleeghuis. Barth bezoekt haar iedere zondag. Na zijn dood neemt Nelly deze taak over. Wanneer Charlotte von Kirschbaum in 1975 sterft, wordt zij, overeenkomstig de wens van Barth, bijgezet in het familiegraf.

‘Dat Karl, Nelly en ik in deze, door ons niet op te heffen driehoek geplaatst zijn en dat wij deze driehoek erkennen, dat is geen willekeurig besluit van ons, maar daar komen wij voor uit, zoals je voor een beslissing uitkomt, waarmee je staat of valt. Dat is voor mij het huwelijk van Karl, dat is voor mij het huwelijk van Nelly, en dat is voor mij ook mijn ‘huwelijk’, En dat is de situatie waarin wij sinds tien jaar leven en waarin wij binnen onze grenzen en ons vermogen verantwoord proberen te leven.’ (Charlotte von Kirschbaum aan Gertrud Lindt 1935). 3