DEZE GOD IS DOOD!

DE COMMENTAREN OP DE BRIEF AAN DE ROMEINEN 1919/22

Het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is voor de Zwitser Barth een grote desillusie. De socialistische beweging laat geen protest tegen de oorlogshetze horen en ook zijn theologische leraren steunen de oorlogspolitiek van de Duitse keizer.

‘Allereerst kreeg ik toch meer en meer problemen om met hetgeen ik van de universiteit meegekregen had, aan de mensen (_) te verkondigen. De inhoud kwam me langzamerhand zo dun voor: deze zaak met de (…) ‘beleving van Jezus’ of hoe het ook allemaal mocht heten. Ik heb braaf gereproduceerd wat ik geleerd had. [Maar] daarna bleef het langzaamaan in mijn keel steken, zodat ik het niet meer oprecht zo kon zeggen. En toen kwam (…) de Eerste Wereldoorlog.’ (Interview 1964). 1

Eigenlijk kan Barth nu alleen nog maar zwijgen. Maar in zijn vele gesprekken met zijn vriend Thurneysen ontwikkelt Barth een eigen commentaar op de brief aan de Romeinen. Hij laat de apostel Paulus opnieuw aan het woord:

‘Want de wereld en de mensheid, die er nu is, is inderdaad naar de chaos, naar het niets teruggekeerd, vervallen aan het geweld van de dood. Er moet een nieuwe wereld aanbreken, willen de waarheid en de goedheid van God werkelijk en niet alleen in bedrieglijke schijn aan hun eer komen. En juist dat is nu gebeurd. God heeft (…) ‘zijn eigen Zoon gegeven’ om in die oude wereld binnen te gaan.’ (Römerbrief 1919). 2

Dankzij financiële ondersteuning van zijn bevriende ondernemer Rudolf Pestalozzi is het mogelijk het boek te publiceren. De eerste 300 exemplaren liggen met Kerst 1918 klaar.

Maar het wordt Barth al spoedig duidelijk dat ook zijn eerste Romeinencommentaar te grote woorden spreekt, te hoge verwachtingen koestert van de Jezusbeweging, ‘nog te veel een hoerastemming ademt’ en hij schrijft een nieuwe uitleg die in 1922 verschijnt. Barth benadrukt nu nog scherper dat ‘God God is’ en zich radicaal onderscheidt van de mens: ‘God staat voor de mens altijd aan de andere kant, nieuw, ver, vreemd, boven hem, nooit binnen zijn bereik, nooit in zijn bezit.’ 3

Vrienden en critici zullen deze denkbeweging ‘Dialectische Theologie’ noemen. Zij speelt tientallen jaren een rol in de theologische discussie.

‘[Deze God,] beschermheilige van onze mensengerechtigheid, onze moraal, onze staat, onze cultuur, onze religie (… [is] geen God C. J. Hij kan niet eens verhinderen, dat zijn gelovigen (… en vrome christenen over elkaar heen vallen met moord en brand (…). Hij is een afgod. Hij is dood.’ (Die Gerechtigkeit Gottes, 1916) 4