De bekende architect Rem Koolhaas schreef een boek over verschillende ruimtelijke lagen – van wereldschaal via regio en buurt tot dichtbij huis – met behulp van de bekende kledingmaten: XL, L, M en S. In de tijdsdimensie van de geschiedenis werd een vergelijkbaar onderscheid gemaakt in ritme: structureel, conjunctureel en evenementieel. Ergens tussen deze ritmes positioneert zich een vorm van big history waarin wordt gezocht naar de oorsprong van moderniteit, individualisme en secularisme. Twee voorbeelden daarvan, vastgelegd in boeken die onlangs in Nederlandse vertaling zijn verschenen, worden in dit nummer besproken. Ger Groot bespreekt De uitvinding van het individu van Larry Siedentop, die de wortels van het seculiere liberalisme traceert in het vroege christendom, met name bij Paulus. Willem Maarten Dekker gaat in op Marcel Gauchets De onttovering van de wereld. Als het christendom de seculiere moderniteit heeft opgeroepen, is het dan de religie die zichzelf opheft? Rest ons dan niets anders dan individuele spiritualiteit?

Cees-Jan Smits vraagt zich af welke erfenis het christendom nalaat, mocht het door de seculiere moderniteit worden overwonnen. Het lijkt erop dat we dan alleen nog maar excuses aanbieden, en geen schuld meer belijden. De wijze waarop de regering omgaat met ons slavernijverleden, is daarvan een teken. Kees Doevendans vervolgt zijn samenvatting van Van der Leeuws Balans van Nederland.

Waar zullen wij met een door seculier denken én openbaringsgeloof aangescherpte geest vandaag nog geloof vinden in ons land? Franc de Ronde bespreekt het boek van Otto Kroesen, ook een soort big history, die zich baseert zich op het werk van Rosenstock-Huessy om te beschrijven hoe economische systemen voortdurend worden gevormd en omgevormd door geloofsovertuigingen. Tegenover de grote schaal en de lange duur vraagt At Polhuis aandacht voor de dimensies van M en S. Hij bespreekt het boek van Herman Noordegraaf over dominee Van Veldhuizen in Crooswijk. Hoe zien we diens geloof terug in de integral mission van buurt- en dorpsdominees van vandaag? Jan Bruin schrijft over componist Max Reger, die werd geboren op 19 maart 1873. Reger verbindt in zijn muziek de rooms-katholieke en protestantse traditie. Kunnen deze geloofslagen in Regers muziek 150 jaar later nog doordringen tot de geseculariseerde mens met zijn individuele spiritualiteit, zoals we het in de week voor Pasen weer verwachten van de Matthäus Passion? Die laat Niels den Hertog in zijn meditatie klinken onder het kruis, waar Jezus onze zelfredzaamheid heilzaam doorbreekt. Udo Doedens schreef het commentaar over literaire vrijheid en levenswerkelijkheid en van Maarten den Dulk horen we de actuele aanleiding om het bijbelboek Openbaring te gaan lezen. Tenslotte: De geschiedenis van de Barthreceptie in Nederland werd beschreven door Susanne Hennecke. Wij zijn blij dat zij de redactie van IdW vanuit Duitsland gaat versterken.

Kees Doevendans en Gerben van Manen