Studiedag 11 oktober 2021

logo

 

Democratie in tijden van populistische minachting, ideologische leegte en kerkelijke onverschilligheid.

Dat zich in onze tijd op maatschappelijk en politiek gebied bewegingen manifesteren die we tot voor niet zo lang niet (meer) voor mogelijk hadden gehouden, staat buiten kijf. Telkens weer verwijzen mensen naar de jaren dertig van de twintigste eeuw, waarin de Tweede Wereldoorlog haast onafwendbaar zich aankondigde. De vraag wordt dan ook opgeworpen of we mogelijk op het punt staan de geschiedenis te herhalen. In hoeverre bepaalt het verleden ons maatschappelijk-politieke heden? Met die vraag dienen we uiterst behoedzaam om te gaan, omdat er minstens evenveel verschillen als overeenkomsten tussen toen en nu zijn aan te wijzen, en het teruggrijpen op de fronten van toen kan ons zomaar in de weg staan om nuchter, zakelijk en kritisch te analyseren wat zich vandaag werkelijk aftekent.

Nu waren die jaren dertig ook een tijd waarin sommige theologen van naam wegbereiders werden van het nationaalsocialisme, maar anderen het gevaar onderkenden en er tegen in verweer kwamen. De belangrijkste theologische opponent van het nationaalsocialisme was zonder twijfel de Zwitserse theoloog Karl Barth (1886-1968). De door hem opgestelde Barmer Thesen vormden de geboortepapieren van de Bekennende Kirche in mei 1934. De protestantse christenen die zich daartoe rekenden gingen in politiek opzicht overigens verschillende wegen. Slechts een minderheid, waartoe onder meer Karl Barth en Dietrich Bonhoeffer behoorden, was de overtuiging toegedaan dat het er in de zgn. ‘Kerkstrijd’ niet slechts ging om de boodschap van de kerk vrij te houden van nazi-ideologie en de kerk als organisatie te vrijwaren voor inmenging van de staat, maar ook om de stem te verheffen tegen grievend en structureel onrecht.

Destijds was de kerk een factor van belang in de maatschappij. Vandaag is dat nauwelijks nog zo, het proces van ontkerkelijking heeft hier een vergaande verandering in bewerkt. Kerk als ‘machtsfactor’ is in elk geval in ons land voltooid verleden tijd, maar daarmee is de vraag niet van tafel, welke weg christenen in deze tijd gaan. In solidariteit met onze tijdgenoten is er reden om eerst te vragen, wat de achterliggende oorzaak van de crisis van de democratie in onze tijd is. Zit er iets in onze parlementaire democratie dat populistische en autocratische reacties vanuit zichzelf oproept? Hoe ‘neutraal’ is onze democratie met haar ‘lege midden’? Van diverse kanten betuigt men dat we afscheid moeten nemen van het neoliberalisme, maar hoe zullen we dat doen? Zit er in dat ‘lege midden’ niet een mens in het zadel die nog niet van plan is zich eruit te laten lichten? Kunnen we volstaan met opkomen voor democratie, zonder te zeggen waarin die bestaat en – dat vooral – waarin die gefundeerd is? Daar loopt dan direct een tweede vraag uit weg, namelijk hoe christenen, hoe de kerk in dit krachtenveld staat. Heeft ze een eigen geluid, zo ja, op grond waarvan? En wat is dan dat geluid, en op welke manier zal ze dat in de samenleving, inhoudelijk en in de praktijk, tot uitdrukking brengen? Dat kan in elk geval niet door oude, theocratische pretenties van stal te halen. We hebben de vraag onder ogen te zien waar de grenzen van de kerk ten aanzien van de politiek liggen. Wat kan en moet de kerk wél zeggen en doen, en waar moet ze zich terughoudend opstellen? Er speelt ook nog een derde vraag: hoe staat de kerk er zelf voor? Weet ze wel wat haar opdracht is? Hééft ze wel een eigen opdracht, of kan ze zich eenvoudig scharen bij het ‘weldenkend deel der natie’, ervan uitgaande dat ‘de meeste mensen deugen’? Hoe gaat ze om met het ‘onbehagen’ dat zich telkens weer en soms heftig meldt, kan ze aanvoelen wat eronder ligt en weet ze er vanuit het evangelie op te reageren?

Naar onze gedachte spelen deze vragen vandaag, maar het zijn ook precies de vragen waarmee Karl Barth de lezing afsluit die hij op vrijdag 23 april 1937 op uitnodiging van de Zwitserse ‘bond van arbeiders in de metaal- en uurwerkbranche’, afdeling Bazel, over de Duitse kerkstrijd houdt. Deze lezing is opgenomen in de dit jaar verschenen tweede door de Karl Barth Stichting uitgebrachte brochure: Wij zijn zelf in geding! Karl Barth en de Duitse kerkstrijd, samen met een andere tekst van Barth uit 1945 (u kunt die tegen vergoeding van portokosten bestellen op emailadres info@karlbarth.nl, of via het onderstaande formulier aanvragen. Ook op de dag kunt u een brochure meenemen).

Als Karl Barth Stichting willen we op maandag 11 oktober 2021 in de Lutherse kerk van Woerden een studiedag houden over de vragen die Barth in zijn lezing op 23 april 1937 aan de orde heeft gesteld. Uit het voorgaande mag duidelijk zijn dat wij niet een historische discussie beogen, en evenmin een evaluatie van de Barth van 1937, maar dat wij ons door hetgeen Barth in deze lezing aan de orde stelt, voor deze vragen gesteld zien, en menen dat we die niet uit de weg kunnen gaan, ook al leven we nu in een heel andere tijd en vraagt het om een andere vertaling. We hebben twee lezingen met discussie op het programma staan, waarin de sprekers – prof.dr. T.W.A. de Wit en prof.dr. J. Muis – deze drie vragen langslopen vanuit resp. politiek en theologisch perspectief.

 

10.30 uur        Opening

10.45 uur        Prof.dr. Theo de Wit

‘Godenstrijd. De politieke theologie van de vijandschap – in de Republiek van Weimar en vandaag’

Aansluitend discussie

12.00 uur        Lunchpauze

13.00 uur        Prof.dr. Jan Muis

‘Democratie en kerk’

Aansluitend discussie

14.15 uur        Theepauze

14.30 uur        Discussie met de zaal

15.15 uur        Sluiting

 

De dag wordt u gratis aangeboden, inclusief lunch, maar een donatie wordt op prijs gesteld.  Wel vragen we van u dat u zich van tevoren opgeeft. Dat kan door in onderstaande formulier in het veld ..  aan te geven dat u de brochure wilt ontvangen en van plan bent de bijeenkomst bij te wonen. U kunt ook een mail sturen naar info@karlbarth.nl. Dat is nodig met het oog op eventuele beperkingen ten gevolge van het covid19-virus, maar we hebben dat ook nodig voor de catering.

Adres: Lutherse kerk, Jan de Bakkerstraat 11, 3441 ED Woerden (( 0348 481900).