Wat is wijsheid? Zo ongeveer iedere Nederlander die het nieuws rond stikstof en de boeren in de afgelopen maanden enigszins heeft gevolgd zal zich deze vraag wel hebben gesteld.

Boerendochter Desiree Berendsen zet hoopvol in. Ze vertelt over een bezoek aan de Eemlandhoeve met een VWO4-klas en wil een weg uit de huidige crisis wijzen. Ze beschrijft eerst hoe we gekomen zijn op het punt waar we nu staan, om vervolgens te vertellen over boer Jan, die op de Eemlandhoeve werkt. Bij het bezoek aan zijn bijzondere project speelde Berendsen met de leerlingen een zogenaamd ‘parlement der dingen’ – een term van de onlangs overleden filosoof Bruno Latour. In een dergelijk parlement krijgen ook niet-mensen een stem.

René van de Kieft vertelt vervolgens over de Maatschappij van Welstand – een inmiddels 200 jaar oude instelling die in het leven is geroepen door ds Jacob van Heusden. Bij de oprichting ging het vooral om armoede onder de boeren. Vandaag legt deze Maatschappij zich toe op een omgang met het land die Bijbels geïnspireerd is. Deelnemende boeren worden in staat gesteld om de overgang te maken naar duurzame landbouw, waarbij de Bijbelse instellingen van sabbats- en jubeljaar voor vandaag onderzocht worden.

Redacteuren Kees Doevendans en Mirjam Elbers doen ook een duit in het zakje. Doevendans maakt een gang door de geschiedenis en ziet een voortdurende spanning tussen twee Utopia’s die onderling wedijveren. Elbers vraagt aandacht voor het recente boek van Karen Armstrong, waarin zij de weg wijst naar de redding van de aarde. Als haar oplossing blijkt te bestaan in het leven volgens de natuur, heeft Elbers daar een aantal stevige vragen bij. Jammer dat Armstrong geen Nederlands leest!

Na deze boeren-wijsheid is er nog meer. Verbaan gaat naar aanleiding van een recent verschenen studie in op Luther als gast-prediker – preken dus die hij buiten Wittenberg hield. ‘De kansel was de plek waar de kloof tussen lezers en niet-lezers kon worden overbrugd’, zo merkt hij en passant op. Ik dacht meteen: welk overbruggingswerk kan nu vanaf die preekstoel plaatsvinden? De kloof tussen de beide Utopia’s van Doevendans? De verschillende kloven in de samenleving?

Het internet overbrugt in ieder geval allerlei geografische afstanden, zo valt te lezen in de bijdrage over ZOOM-leeskringen. De Klerk bespreekt de mooie dissertaties van Cees-Jan Smits over Iwand en Jüngel over verzoening en Constandse neemt het commentaar voor zijn rekening en pleit voor een goed gebruik van het begrip ‘volk’.

Niels den Hertog