COMMENTAAR (Madoffs mateloosheid)

Zo, dus Bernie Madoff, in de kranten al omschreven als de grootste zwendelaar ooit, kreeg 150 jaar. 150 jaar! Dat is welgeteld drie maal een jubeljaar. Drie maal dus wordt hem de mogelijkheid ontnomen om economisch, en dus ook maatschappelijk en persoonlijk, in het reine te komen met de wereld. Hij mag eindigen als Job op de mestvaalt, met een niet af te lossen torenhoge schuld.

Gejubeld werd er zeker na zijn uitspraak. Barbertje moet hangen, Barbertje zal hangen en zie daar: Barbertje hangt. Hoera! De gerechtigheid laat niet met zich spotten. Maar waarom is dit allemaal zo vals? Omdat in die schuld van Madoff niet alleen zijn eigen schuld, niet alleen die van Nick Leeson of Jerôme Kerviel (grote jongens die nog kleine jongens bleken), of van Zalm en Bos zich openbaart, maar de schuld van iedereen die ooit een dollar of euro heeft belegd.

Als Petrus aan Jezus vraagt hoe vaak hij zijn broeder moet vergeven (Mt. 18:21) antwoordt Jezus niet zevenmaal, maar zeventig maal zevenmaal. Ook Jezus houdt dus van maat. Een maat die iedereen te boven gaat, maar het is een maat. Schuld en vergeving zijn niet mateloos, niet eindeloos. De protestantse dogmatiek wil dat wel eens vergeten. Maar schuld en vergeving kennen tijd, geen eeuwigheid. Dat is ook het gelijk van een strafmaat van 150 jaar, hoe absurd dat ook klinkt op het eerste gezicht. Stel je voor dat een rechter besloot tot een eeuwige straf.

Wie geld belegt, weet dat hij zich associeert met een economisch mechanisme dat leeft van de schijn van mateloosheid. Men berekent zijn rente op rente, en trekt in stilte zijn boekhoudkosten af. En aan dit heil komt geen einde. Maar iemand moet deze rente natuurlijk opbrengen en dat doet de ons zo geliefde ‘ander’ die schuld moet maken, keihard werken en ondergaan of schuld aflossen; totdat ook hij kan rente vangen, omdat zijn schuld nu op een ander overgaat. Het lijkt een bloedeloze transsubstantiatie van geld in rijkdom, zonder einde. Maar natuurlijk heeft dit mechanisme ook zijn maat. Er moeten altijd armen zijn die rijker worden omdat nu anderen de nieuwe armen zijn. Daarom werkt de Europse Unie ook zo goed: landen als Polen, Slowakije en Litouwen kunnen rijk gaan worden, omdat er genoeg landen zijn die arm kunnen zijn. Bij zulke nieuwe rijke landen vaart het Westen weer wel. Want rijk zijn alleen – dan eindig je als Madoff, en is dat niet een beetje tragisch?

Natuurlijk rust er op de hele financiële wereld, maar evenzeer op de paarse en andere coalities, een grote schuld mee te hebben gedaan met het vertrouwen dat iedereen kapitalist kan zijn. Men kón ook niet anders, want ‘rijkdom voor allen’ is inmiddels de hoogste invulling van onze democratie geworden. Je mag echter hopen dat de echt grote jongens achter de schermen net als Madoff weten dat de markt helemaal niet democratisch en eindeloos is. Hoe schattig is toch eigenlijk de VVD.

De kerk is aristocratisch en proletarisch. Zij wantrouwt elke mateloosheid, zelfs de leus dat het heil er is voor allen. Want God heeft een maat. Als zij dus voor één opdracht staat, dan is het te breken met het idee van mateloosheid, in de economie zo goed als in het geloof. Want die twee gaan altijd samen.

WtB