Karl Barth en de oorlog in Oekraïne

Studiedag Karl Barth Stichting | Vrijdag 11 november 2022

Maranathakerk, Molenvlietbaan 10, 3448 DC Woerden

Formulier om op te geven vindt u onder dit bericht.

Na de ongekende uitbarsting van gruwelijkheid, die de Eerste Wereldoorlog was, kwamen velen, zowel buiten als binnen de kerk, tot de overtuiging dat de moderne oorlogvoering zodanige vormen had aangenomen, dat niet alleen het voeren ervan, maar ook het voorbereiden daarop alleen al afgezworen diende te worden. In ons land richtten in 1924 christen-pacifisten de beweging Kerk en Vrede op, met onder haar leden ook prominente geestverwanten van Karl Barth als J.J. Buskes en K.H. Miskotte.

In 1938 gooide Barth echter een forse steen in deze vijver, toen hij in zijn bekende brief aan J.L. Hromádka ervoor pleitte om de agressie van Hitler-Duitsland een halt toe te roepen. Dat leidde tot discussie binnen Kerk en Vrede. Miskotte ging met Barth mee, Buskes deed dat niet en na de Tweede Wereldoorlog schreef G.J. Heering een brochure Karl Barth over het oorlogsprobleem, waarin hij Barth kritische vragen stelde.

De inval van Rusland in Oekraïne heeft de discussie van die tijd opnieuw brandend actueel gemaakt. Hebben de westerse landen te laks en te zwak gereageerd op de bezetting van de Krim in 2014, met als gevolg dat Poetin net als Hitler destijds meende door te kunnen gaan? Of is het anders, en heeft het westen te weinig antenne gehad voor wat de ineenstorting van de Sovjet-Unie voor de Russische ‘volksziel’ heeft betekend? Had Rusland reden om reële dreiging van de kant van de NAVO te vrezen?

Op de studiedag van 11 november a.s. willen we nadenken over de vragen die hierboven aangestipt zijn. In het thema van de dag gaat de naam van Karl Barth voorop. We willen helder krijgen waar het hem in de situatie van destijds theologisch om ging in de vragen van oorlog en vrede, en hoe hij op basis daarvan politiek stelling betrok. Hoe heeft Barth in de halve eeuw tussen het einde van de Eerste Wereldoorlog en zijn overlijden in 1968 zich erover uitgelaten en zich opgesteld? Bezig zijn met deze vragen heeft een actuele spits: kan de discussie van destijds ons vandaag helpen om onze houding te bepalen ten opzichte van de oorlog in Oekraïne?

De opzet van de dag is als volgt.

Dr. At Polhuis opent met een referaat, waarin hij schetst hoe Barth tot zijn brief aan Hromádka kwam, en waarom hij het als christelijk theoloog na 1938 geboden achtte om Nazi-Duitsland met militaire middelen een nederlaag toe te brengen en een regime change te bewerkstelligen. Was er bij Barth in 1938 sprake van een wending in zijn denken over oorlog en vrede, of is er een doorgaande lijn te ontwaren, ook na 1945, tijdens de Koude Oorlog? Hoe kijken we vandaag terug op de discussie tussen Barth en hen die aan geweldloos verzet vasthielden? Polhuis heeft in 2019 drie brochures van Barth over de betekenis van het Evangelie voor het terrein van politieke en samenleving in vertaling uitgebracht: Evangelie, Gemeente en Politiek, en hij houdt zich bezig met de bestudering van Barths politieke ethiek.

Prof. Dr. Marco Hofheinz (Leibniz Universität Hannover) geldt als specialist op het terrein van de theologische vredesethiek, heeft veel gepubliceerd over moderne wapensystemen als drones, over internationale solidariteit en de betekenis van de Verenigde Naties voor de instandhouding van de wereldvrede, en hij wijdde zijn Habilitationsschrift aan het thema: »Er ist unser Friede«. Karl Barths christologische Grundlegung der Friedensethik im Gespräch mit John Howard Yoder, (Forschungen zur systematischen und ökumenischen Theologie, Band 144), Göttingen 2014. Hofheinz zal vanuit Barths ‘christologische Grundlegung der Friedensethik’ een theologisch perspectief op de actuele situatie van de oorlog in Oekraïne ontvouwen.

In de derde en laatste bijdrage aan de studiedag zal Prof. Dr. Katja Tolstoja, hoogleraar ‘Theology and Religion in Post-Trauma Societies’ aan de Vrije Universiteit, een lezing geven over de verwerking van de afgelopen eeuw in Rusland, met daarin aandacht voor de communistische revolutie van 1917 en wat volgde – een klasseloze samenleving, maar ook ‘zuiveringen’, schijnprocessen en de Goelags –, voor het heersende beeld van de overwinning op Nazi-Duitsland en voor de val van het communisme en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Prof. Tolstoja is Russische van geboorte, maar woont al jaren in Nederland en promoveerde in 2006 op een studie getiteld: Caleidoscoop. F.M. Dostojevski en de vroege dialectische theologie.

Bereikbaarheid Maranathakerk

De Maranathakerk is per auto goed bereikbaar. Er is ruim voldoende gratis parkeergelegenheid bij de kerk.

Komt u met het Openbaar Vervoer? Plan uw reis dan zorgvuldig. Er rijden niet veel bussen in Woerden en sommige bussen moet u vooraf reserveren. Mocht u hier – ook met hulp van anderen – niet uitkomen, neem dan contact op met ons bestuurslid Jan Willem Stam via jwstam@hervormdwoerden.nl. Hij woont in Woerden en vindt met u beslist een oplossing.