IN JE GEVOEL GEZEGEND

Maar als de Geest je ‘liefde, vreugde, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, geloof, zachtmoedigheid en zelfbeheersing’(Gal.5:22) geeft dan voel je dat wèl. –Dat dacht ik wel eens toen ik Siebelinks Knielen op een bed violen zat te lezen en zag hoe ultra-orthodox geboefte Hans in zijn greep kreeg en tot het uiterste ging om hem tot waarachtige kennis van God te brengen. Zoals die ultra-orthodoxe boeven het in Siebelinks boek doen kán het niet, mág het niet: ik heb er geen goed woord voor over. Maar ze staan wel in een eerbiedwaardige traditie! Waar ontsporen ze? Wat zou je wel tegen Hans kunnen zeggen, die zo verlangt naar ervaring van God?

In dit stukje ga ik proberen deze vragen te beantwoorden. Siebelinks boek beleeft de ene druk na de andere en is op het ogenblijk dat ik dit schrijf genomineerd voor de Librisprijs. Er zijn mensen die Siebelink graag lezen om zich er nog eens van te overtuigen dat dat hele geloof in God alleen maar ellende oplevert. Dat kunnen er tienduizenden zijn, maar hen heb ik nu niet op het oog. In Enquists De reis van de voorganger speelt ervaring van God ook een hoofdrol, maar ik denk dat die heel anders gekleurd is dan die waar Hans naar verlangt. Hans verlangt naar ervaring van God in zijn gevoelsleven. Ik kan me vergissen, maar zo zie ik hem. Ervaring omvat meer dan je gevoel alleen, maar ik beperk me in dit stukje tot ervaring in je gevoel.

Welke rol speelt het gevoel in ons leven? Als het de vraag is wat ons verstand wel en niet kan weet ik zo een paar goede boeken te noemen, maar over het gevoel heb ik nooit iets gevonden. Dus moet ik me behelpen met wat ik zelf van denk. Ik zou zeggen: het gevoel is niet de, maar wel een kurk waarop je drijft. Als je griep krijgt zeg je: ik voel me niet goed, ik ga naar bed. Het zou absurd zijn om te zeggen: ik denk me niet goed. Als je zegt: ik heb een goed gevoel aan die kerkdienst overgehouden, dan heb je echt iets aan die dienst gehad. Maar je gevoel plaatst je ook voor verrassingen, en soms zeer onaangename. Je kunt iemand ontmoeten die je zomaar weerzin inboezemt. En dat terwijl de arme man/vrouw je niets misdaan heeft. Maar jij komt niet over je weerzin heen. In ieder geval speelt je gevoel een grote rol in je leven. Een wijs gemeentelid heeft me eens gezegd dat het goed is je ware gevoelens te kennen. Zo kun je ongelukken vermijden.

Neemt de Geest je gevoel in regie? Dat zou ik nooit zeggen, maar ik zeg wel dat de gaven van de Geest, die Paulus opsomt, een weldaad zijn voor je gevoelsleven. Ze hebben niet allemaal evenveel met je gevoel te maken, maar sommige ervan, zoals vreugde, hebben er alles mee te maken.

De Piëtisten zijn in de weer met wat het evangelie in hun gevoelsleven teweegbrengt, en dat is dan vaak het evangelie van zonde en genade. Het is heerlijk wanneer het licht van het evangelie doordringt in het duister van je hart en daar wil je dan graag over vertellen. Dáár beginnen de problemen! Want stel nu eens dat je aan een ‘diep-ingeleid’ mens vertelt wat je ervaren hebt en dat die je te verstaan geeft dat het wel mooi is wat je hebt meegemaakt, maar dat je er nog niet bent en dus verder moet zien te komen. Al meer dan vijftig jaar geleden praatte ik met een leeftijdgenoot die zich aangemeld had bij de predikantenopleiding van de Gereformeerde Gemeenten. Er was met hem door een commissie gepraat en wat hij over zijn geloofsbeleving vertelde was te licht bevonden. Hij vroeg zich af of hij misschien van voor alle eeuwigheid verworpen was. –Ik heb hem, zo goed en zo kwaad het me gegeven was, te woord gestaan. De ontsporing in deze traditie begint waar de een meent de ander de maat te kunnen nemen, ook al gebeurt dat dan met de beste bedoelingen.

Hans in Siebelinks boek is onderweg, maar hij is er nog lang niet. Het rampzalige in het optreden van zijn ‘broeders’ is dat ze hem steeds weer naar zichzelf verwijzen. Ja, als je voortdurend zit te kijken of er al iets in je hart gebeurt, word je krampachtig en neemt de kans op spontane beleving van zonde en genade af. Ik wou dat ik tegen Hans had kunnen zeggen: Wat er met jou gebeuren moet is al voor jou gebeurd in het kruis en de opstanding van Jezus Christus: op Hem kun je aan, dat zul je merken! Ik zou hem zo graag de prachtige regels uit psalm 118:4 (berijmd) meegeven: ‘Zij zwermden om mij heen als bijen/ zij waren dreigend om mij heen./ In Gods naam brak ik door hun rijen/ als strovuur sloeg ik hen uiteen.’

Of ik zelf de gaven van de Geest als een weldaad voor mijn gevoelsleven ervaar? Ja, dat doe ik, maar daar praat ik niet over. Ik heb dat als student twee, drie keer geprobeerd, maar ik kwam van een zéér koude kermis thuis. Zodoende! Ja, en als je die weldaad nu eens wekenlang niet ervaart? Dan houd ik mij eraan vast dat wat er met mij gebeuren moet al voor mij gebeurd is in het kruis en de opstanding van Jezus Christus. Dat is een enorme opluchting. En wat de praktijk van je leven aangaat: ‘De weg wordt je wel gewezen’, heeft een ander wijs gemeentelid mij eens gezegd –gelijk bleek ze te hebben.

Ik ben zo vrij te zeggen dat ik meen wat er in de ultra-orthodoxe sector van de gereformeerde gezindte gebeurt goed aan te kunnen voelen. Daarom wijs ik graag nog eens op het prachtige artikel dat Van Ruler vlak voor zijn dood heeft geschreven. Dat is te vinden in: ‘Op het scherp van de snede. Postuum gesprek met prof. Dr. A.A. van Ruler, uitgeverij Ton Bolland, Amsterdam 1972 (Antiquarisch misschien nog wel te krijgen bij Ton Bolland in Amsterdam).

Tot slot K.H. Miskotte. Ik hoorde hem wel eens praten over ‘een verlating’ en dan zat er een zekere scepsis in zijn stem. Maar hij had het ook eens over ‘in je gevoel gezegend’ worden, en toen zat er geen scepsis in zijn stem. Het klonk alsof hij het over een heel bijzonder cadeautje had.

Ik geloof dat dat cadeautje er voor ieder oprecht christenmens is.

A. A. Spijkerboer