Het was september 2001 en ik was nog maar een week daarvoor bevestigd als predikant, halftime, in een kleine dorpsgemeente. Ik zat in de kolossale werkkamer van de riante pastorie achter mijn bureau. En ontdekte via Twitter dat er vliegtuigen de Twin Towers in vlogen.

Als beginnende predikant en eenpitter was Twitter voor mij in die tijd een belangrijk bron van snelle informatie. Maar ook van uitwisseling met collega’s. Ik vond daar het praatje bij het koffieapparaat dat ik miste, en ik ontdekte er netwerken van collega’s die ik nog niet kende. Veel contacten heb ik via dit sociale medium gelegd. Later ontdekte ik Facebook. Het netwerk dat ik daar opbouwde was vooral lokaal. Ik zag wat mensen uit het dorp meemaakten en kon ze ook gemakkelijk bereiken om contact te leggen. Ik liet via dit medium iets van mezelf zien, zodat ik toegankelijker werd.

Natuurlijk zijn er ook andere kanten aan, en heb ik moeten leren wat ik wel en wat ik niet moest delen op sociale media. Maar daar is genoeg over nagedacht en geschreven en deels hoort het wat mij betreft bij de publieke kant van het ambt.

Wat betekent online communicatie en gebruik maken van sociale media voor de innerlijkheid, wat betekent het voor je ‘ziel’? Biedt het kansen voor verdieping van je innerlijk leven, of leidt het tot afleiding en oppervlakkigheid? Wat mij betreft is de digitalisering is in zekere zin ‘waardenvrij’.

In de afgelopen maanden van quarantaine en afstand houden zijn de goede kanten en de beperkingen extra duidelijk geworden. Dit is een goede tijd om te ontdekken dat het geestelijk leven van de binnenkamer gedijt bij minder volle agenda’s en meer afzondering. Maar wat we ook merken, is dat een mens gelooft in een gemeenschap, en een sociaal wezen is. Welke middelen hebben we om verbinding met elkaar te zoeken? Sociale media, het woord zegt het al, helpen daar zeker bij.

 We kunnen onderscheid maken tussen verschillende manieren om je beeldscherm (in broekzak, draagbaar of desktop formaat) te gebruiken. Je kunt er een boek op lezen, ermee vergaderen of allerlei informatiebronnen raadplegen, en het voorkomt dat je verdwaalt. Online verbinding is in de kerk een uitkomst in tijden van gedwongen thuis blijven. Overleg kan doorgaan, pastoraat kan gaande gehouden worden, kerkdiensten zijn te volgen, en inhoudelijk reageren kan ook nog. Podcasts werken best goed om tot verdieping of zelfs meditatie te komen. In een besloten FB groep van de kerk kun je een vraag stellen en een gesprek voeren. En Zoom werkt goed met een kop koffie na de dienst. Digitale middelen zijn heel functioneel.

Geen vervanging

Toch merken we allemaal dat het geen vervanging is voor face to face contact. Communiceren via een scherm is handig, maar het gemis van het lijfelijke aanwezig zijn maakt het vermoeiend. Je mist een deel van de communicatie die gaat via het lichaam. Het hoofd raakt op den duur overbelast. Je kunt het ook zo zeggen: digitaal en online communiceren vraagt om incarnatie: het woord snakt ernaar om vlees te worden.

Sociale media werken net weer anders dan andere digitale middelen; je zou ze kunnen vergelijken met een stad of een dorp waarin je ronddwaalt. Je gaat op een terrasje zitten, kijkt naar wie er langskomt, maakt een praatje, luistert naar de schreeuwende marktkooplui, slentert langs etalages, vindt een goed boek of vangt een interessant gesprek op. Het is gezellig en je krijgt er soms goede ideeën van, maar je wordt er op den duur moe van. Je kunt niet eindeloos blijven slenteren; op een gegeven moment kun je beter naar huis gaan. Wie rond blijft dwalen op sociale media en zich vergaapt aan wat anderen allemaal te melden hebben, raakt ver van huis en komt nergens mee aan toe. Maar wie altijd binnen blijft mist nieuwe inzichten en ideeën.

Bij de voorbereiding van Pinksteren viel me op hoe de God zich verbindt met de gemeenschap voordat het individu in beeld komt. We lazen Handelingen 2 waar vele mensen toestromen, en Exodus waar het volk zich verzamelt bij de Sinaï. In beide verhalen is het bijzondere dat het geen exclusief gebeuren is waar een enkeling de Geest krijgt, heilige geest ontvangt. Er gebeurt wat de profeet Joël beschrijft – het is voor iedereen, en dan ook echt iedereen. God sluit geen verbond met een enkeling, God is uiterst inclusief. En de Geest is ook niet kieskeurig, maar stort zich uit zonder aanzien des persoons… juist daar waar iedereen erbij mag zijn, waar grenzen wegvallen, waar op de pleinen steeds meer mensen toestromen. Het is Heilige Geest die ons te hoop doet lopen; het is de Geest die zorgt dat we elkaar opzoeken op platforms en pleinen. Het is Heilige Geest die mensen laat dromen, en zich verzetten tegen onrecht. De Geest wordt uitgestort waar gemeenschap gevormd wordt; waar nieuwe verbinding ontstaat. En waarom zou het daarbij niet om digitale pleinen en platforms gaan? Het worldwide web kan een plek zijn waar de Geest verbindingen legt, en onderling verstaan mogelijk maakt.

De stem van God

Het gaat uiteindelijk om het zoeken naar de juiste balans tussen inkeer in de binnenkamer en leven in gemeenschap. Tussen trouw aan jezelf, en afstemmen op anderen. De stem van God klinkt op beide plekken: in de stilte en in de gemeenschap.

Zoeken naar balans hoort bij ons leven, in de digitale en in de offline wereld. Je kunt digitale input ontvangen voor je geestelijk leven, en je kunt weggetrokken raken/worden van je ‘geestelijke weg’ door allerlei afleiding.

God zoekt de gemeenschap. Heilige Geest is nooit iets exclusiefs dat je voor jezelf kunt opeisen. God is niet voor niets Drie-eenheid. Geen twee die volledig op elkaar gericht zijn, teruggetrokken op zichzelf; steeds is er een derde, is er beweging, zijn er wisselende posities. Er is ruimte, beweging, verrassing, openheid naar wie er nog meer is, wat  anders is. Je openstellen voor die beweging vindt plaats in de binnenkamer, maar ook in de gemeenschap, op de pleinen. De Geest weet ons te vinden door prikkels, ideeën, visies en meningen die met elkaar gedeeld worden. En dat gebeurt nu juist online!

Rebecca Onderstal

Ds. R. Onderstal is predikant in de protestantse gemeente Houten

(In de Waagschaal, jaargang 49, nr. 7. 4 juli 2020)