Arsenicum

De Duitse dagboekschrijver Victor Klemperer, een gemengd gehuwde Jood, neef van de dirigent Otto Klemperer, hield tijdens de opkomst van het Derde Rijk bijna dagelijks alle nieuwe termen in de taal bij en hij noteerde: ‘Woorden kunnen nietige stukjes arsenicum zijn; ze worden ongemerkt ingeslikt en lijken geen uitwerking te hebben, maar na enige tijd is de gifwerking er toch. Als iemand maar lang genoeg “fanatiek” zegt in plaats van “heldhaftig” en “deugdzaam”, gelooft hij tenslotte echt dat een fanaticus een deugdzame held is en dat je zonder fanatisme geen held kunt zijn.’

In de week vóór Pinksteren kreeg ik een brief én een folder van kerkinactie. Het opschrift luidt: ‘Laat het woord van bevrijding de Brazilianen bereiken’. Om dan te vervolgen met: ‘God laat mensen niet aan hun lot over. Ook de miljoenen bewoners van de sloppenwijken in Brazilië niet. Dat is de hoopvolle boodschap van Pinksteren: God zendt zijn Geest naar de wereld om mensen te troosten, te helpen en te bevrijden. Het is dát “vuur” dat tot op de dag van vandaag de wereld doorgaat.’ Dit is de eerste alinea van de brief; het gaat heel kort door de bocht, te kort.

Ik nam de folder ter hand met informatie over het werk dat kerkinactie steunt in Brazilië en las daar: ‘Want de Geest spreekt alle talen. Jeruzalem op de eerste Pinksterdag (Handelingen 2) was een smeltkroes van talen en nationaliteiten. Maar de discipelen, vervuld van de Heilige Geest, spraken een taal die iedereen verstond. Hiermee liet God zien dat het Evangelie bedoeld was voor de hele mensheid. Ook vandaag, in de culturele smeltkroes van Brazilië, overstijgt Gods Geest barrières van rassen en talen. De boodschap van Gods liefde raakt ieders hart en zet aan tot een leven in rechtvaardigheid.’

Hoe is het mogelijk dat zo’n tekst, in dit geval ondertekend door de Adjunct directeur van kerkinactie, werd rondgestuurd? ‘Smeltkroes’ als benoeming van het bijeenzijn van Joodse pelgrims is onzinnig, het was daar geen vergadering van verenigde naties. Is het een spreken van ‘een taal die iedereen verstond’ of spreekt de Geest alle talen? Is het één taal, een soort evangelisch esperanto, of spraken de discipelen een mondje twintig talen tegelijk?

Ze spraken in andere tóngen, dat rijmt poëtisch op de tongen van vuur van de Geest. Niemand kan zeggen ‘Heer’ dan door de Heilige Geest. Petrus houdt op Pinksteren een paaspreek: de Heer is opgestaan van de doden. Ruim zeven weken daarvoor had hij nog gezegd, toen hij werd ontdekt als een van zijn volgelingen, ‘ik ken Hem niet!’ (Lucas 22: 57) . Hoe is Petrus’ tong veranderd, hij spreekt Hebreeuws, de taal van de orthodoxie, maar daarín klinkt dit nieuwe: ‘laat héél het huis van Israël dan zonder wankeling erkennen dat God hem heeft gemaakt tot Heer en Christus (Gezalfde), déze Jezus die gij hebt gekruisigd!’ De pelgrims hoorden dit in de taal waarin ze waren grootgebracht, als Joden verwekt; ze waren allemaal op ‘zondagsschool’ bij de rabbijn geweest. Nu verstonden ze door de Geest wat Petrus door de Geest sprak.

Later schuiven de heidenen aan, ook over hen wordt de Geest vaardig; zes hoofdstukken verder beschrijft Lucas hoe Petrus bij Cornelius thuis Jezus verkondigt en de Geest ook over de heidenen wordt uitgestort. Petrus moet dit wel komen uitleggen in Jeruzalem dat ook aan de onbesnedenen de bekering ten leven is gegeven.

Het is opmerkelijk dat zowel in de brief als in de folder van kerkinactie Jezus noch Israël worden genoemd. Het gaat kerkinactie om ‘wereldwijd’, om ‘door de eeuwen heen’, om ‘bouwen’. Zou het kunnen zijn dat men eigenlijk in grote verlegenheid is over wat er te geloven valt met Pinksteren en dat in een oecumenisch-humanistische taal verhult?

Klemperer doorzag de manipulatie van de taal als een doodenge zaak.

S.L.Schoch