Twee brieven van Ida Gerhardt

Vanaf 1972 tot kort voor haar dood in 1997 heb ik vrij geregeld contact gehad met Ida Gerhardt en met haar vriendin Marie van der Zeyde, die in 1990 gestorven is. Beide dames hebben mij een aantal brieven geschreven. Twee brieven van Ida Gerhardt wil ik graag openbaar maken.

Als eerste ontving ik een correspondentiekaart, waarin Ida reageert op een brief die ik aan beide ‘hooggeachte’ dames gericht had. Mijn vraag ging over hun psalmvertaling. Ik weet niet meer wat ik gevraagd of opgemerkt heb.

Eefde, 1 Nov. ’72

‘Hooggeachte Mevrouw Reedijk,

Onze beste dank voor uw brief van 25 Oct. Ook wij hebben niet z’on moeite met wat in een afschuwelijk vak-jargon als ‘vloekpsalmen’ wordt betiteld. Wèl was het een zwaar karwei ze adaequaat te vertalen. Er huist agressie genoeg in een mens: dat zijn we volledig met u eens. Maar dat is in het onderhavige geval niet genoeg. 1e Men moet bij de profeten te rade gaan om te zien wat ‘verdrukten’ zijn en wàt hen door landgenoten is aangedaan. Vooral in na-oorlogse perioden, als collaborateurs met de vroegere vijand goede zaken deden.

2e Men moet reliëfs bekeken hebben om te zien, welke praktijken op de overwonnenen werden toegepast.

3e Men moet kranten weten te lezen, los van eigen belang.

Ik heb, als kind van negen, eens schapen van een vrachtwagen naar een praam zien overladen voor het abattoir. Men sméét ze naar beneden: fracturen geen gebrek. De blinde woede, de razende haat die in mij opstond werd, toen ik brullend thuis kwam, door mijn, matter of fact, ouders wel geëerbiedigd. Deze dingen zitten in de psalmen. De smart en de woede zijn meestal even ondeelbaar als authentiek.

Met vriendelijke groet van ons beiden,

I.G.M.Gerhardt

Het citaat uit Rümke is ons bekend.’

Inmiddels heb ik opnieuw de gedichten van Ida Gerhardt gelezen. ‘De blinde woede, de razende haat’ waarover zij in bovenstaande brief rept, zitten niet alleen in de bijbelse Psalmen, maar ook in haarzelf. De woede over wat weerloze dieren werd aangedaan stond in het negenjarige kind al op. Er weiden nogal wat schapen in haar gedichten, zie ook het prachtige gedicht over de oude ram: Herfstavond in ‘Vijf Vuurstenen’ en De Slachtlammeren in ‘De Adelaarsvarens’ over het koor der ooien in Ierland als hun lammeren worden afgenomen en ‘gehaast in het wagenkrat geworpen’ worden. ‘Om hen die niet meer zijn schreit Rachel’.

Ik kan niet meer bedenken welk citaat uit Rümke ik had aangehaald.

De volgende brief is een antwoord op een vraag van mij.

Ik had in het blad Contour van de YWCA (Young Women Christian Association) een artikel over ziekenbezoek geschreven en had aan Ida Gerhardt toestemming gevraagd om twee gedichten, ‘Ziekenbezoek’ en ‘Pasen’, uit de bundel Vijf Vuurstenen, in mijn boekje ‘Met moeite en pijn, over het verwerken van verdriet’ over te nemen.

Ziekenbezoek

Wanneer een mens door pijn getatoueerd,

afwerensmoe zich op de zijde keert,

het zweet nog tracht te wissen met het laken:

wellicht, wellicht – dat ge éindelijk zwijgen leert.

Pasen

Een diep verdriet dat ons is aangedaan

kan soms, na bittere tranen, onverwacht

gelenigd zijn. Ik kwam langs Zalk gegaan,

op Paasmorgen, zéér vroeg nog op den dag.

Waar onderdijks een stukje moestuin lag

met boerse rijtjes primula verfraaid,

zag ik, zondags getooid, een kindje staan.

Het wees en wees en keek mij stralend aan.

De maartse regen had het ’s nachts gedaan:

daar stond zijn doopnaam, in sterkers gezaaid.

Eefde, 9 Jan.1977

Zutfense weg 120

‘Zeer geachte Mevrouw Reedijk,

Hartelijk dank voor uw schrijven en voor uw artikel in Contour.

Ik heb u indertijd, na een brief van u waar ik oprecht blij mee was, herhaalde malen gebeld, doch ik kreeg nooit gehoor. En daar ik háást geen tijd overhoud voor correspondentie, heb ik toen mijn pogingen u te bereiken gestaakt.

Mijn toestemming voor het opnemen van de beide verzen die u noemt, heeft u.

Wat u in uw artikel zegt is treffend waar; ik hoop dat het zijn werk doet. Naar mijn ervaring zijn de gevoelens van het ‘ziekenbezoek’ vrijwel altijd ambivalent. Angst voor de ziekte, angst voor de dood, een nerveuze en narrige ergernis ‘er niks an te hebben’, innerlijke haast, hulpeloosheid en, op de andere schaal, een fantasieloze ‘begaanheid’.

Ongelukkig de zieke, op wie dit allemaal wordt losgelaten! Gelukkig de zieke, die werkelijk bezoek krijgt, al zou hij maar één mens naast zich hebben die een werkelijke rust en troost meebrengt.

In mijn Werkplaatsjaren had ik een collega die kanker kreeg, ongeneeslijk. Zij was zéér bemind. Ondanks alle pogingen het bezoek te regelen, waren er bijna ieder bezoekuur twee mensen, ook toen zij doodziek was.

Eénmaal trof ik haar alleen en ging stil bij haar zitten. Toen uitte zij haar wens: “eens één keer een glas echt koud water.”

Zij lag op de zóveelste verdieping, zeker 5 minuten duurde het tot het water niet meer lauw was. Daarna nóg een tijdje: en toen was het koud. “O, dank je wel, ik heb er zò naar verlangd, maar de zusters hebben het zo druk, en bezoekers zijn te verdeeld van aandacht.”

Dit verhaal acht ik vertrouwelijk – maar het is de hele zaak in a nutshell. Ik hoop het nooit te vergeten.

Met de beste wensen voor uw werk

en vriendelijke groet,

Ida Gerhardt’

Ida Gerhardt maakt in deze brief treffende opmerkingen over de ambivalentie van mensen die zieken bezoeken. Zij schrijft aan het eind van haar brief: ‘Dit verhaal acht ik vertrouwelijk’. Ida was uiterst zorgvuldig ten opzichte van anderen. Ik heb geaarzeld of ik deze brief door mocht geven, maar dacht dat ik haar belangrijke opmerkingen na meer dan vijfentwintig jaar wel over mocht schrijven. De betrokkenen zijn er allang niet meer, Ida Gerhardt zelf is ook al weer jaren geleden gestorven. Ik vind het van belang dat haar naam ook op deze manier, in haar wijze brieven, doorleeft.

Laura Reedijk-Boersma

P.S. Het Ida Gerhardtgenootschap geeft driemaal per jaar voor de donateurs een blad uit, Schriftuur geheten. Onlangs verscheen het O-nummer. Het redactie-adres is Rozenboomlaan 172, 2274 HN Voorburg, e-mail egeter@tiscali.nl“>egeter@tiscali.nl Het genootschap heeft ook een website: www.idagerhardtgenootschap.nl