DE MATTEÜS PASSIE, HERTAALD DOOR RIA BORKENT

De dichteres Ria Borkent (1950) is opgegroeid met de Matthäus Passion van Bach, omdat haar moeder destijds in het Bachkoor zong en natuurlijk thuis oefende. Ook haar vier broertjes zongen erin. Zij, onder andere bekend door haar vertaling van Bachkoralen en door haar eigen gedichtenbundels, werd door het Christelijk Literair Overleg gevraagd de Passion in het Nederlands te vertalen. Het was een prachtige opdracht waar ze natuurlijk lang en intens aan heeft gewerkt, al zingend, met de oude partituur die ze van haar moeder had gekregen er bij.

Nu is deze vertaling van de ‘Matteüs Passie’ met als ondertitel ‘Een poëtische hertaling’ door Boekencentrum heel fraai uitgegeven, op dik papier in een mooie letter, met in het rood de bijbelgedeelten, die door de evangelist, Jezus, Petrus en alle anderen die stem krijgen in het evangelie, worden gezongen. Links staat de Duitse tekst, rechts de Nederlandse. De eerste uitvoering heeft in 2011 in het Concertgebouw plaats gevonden door The Bach Choir & Orchestra of the Netherlands, met het Holland Boys Choir, onder leiding van Pieter Jan Leusink. Ook dit jaar zullen onder zijn leiding enkele uitvoeringen in het Nederlands plaats vinden, waarvan er op Witte Donderdag een op de televisie wordt uitgezonden.

Ria Borkent heeft in haar verrassende en gedurfde vertaling geprobeerd de tekst dichtbij het hedendaagse Nederlands te brengen. Zo vertaalt ze bijvoorbeeld het antwoord van Petrus op de vraag van het dienstmeisje: ‘Ich weiss nicht was du sagest’, als Welnee, waar gaat dit over! Het koor roept tegen Judas (als hij gezegd heeft: Ik heb een zonde begaan, dat ik onschuldig bloed heb overgeleverd): Dat is niet ons probleem, los dat maar zelf op. (Was gehet uns das an, da siehe du zu.) En de soldaten zeggen: Ja dus, hij was Gods zoon op aarde. (Wahrlich, dieser ist Gottes Sohn gewesen), want ‘waarlijk’ is geen soldatentaal, zegt zij in de aantekeningen.

Deze creatieve vertaling grijpt mij erg aan omdat die het vreselijke verhaal van de martelgang en dood van Jezus nog dichterbij brengt. Dichter bij mij, dichter bij mijn ziel. En dat is ook het geval omdat de al te sentimentele gedeelten uit de liederen anders zijn hertaald.

Boeiend is het ook om achterin de aantekeningen bij de vertaling te lezen, met de overwegingen waarom ze iets zus of zo heeft vertaald. Welk woord past beter op de muziek? Dit heeft ze ook in samenspraak met Pieter Jan Leusink gedaan, die sommige woorden veranderd wilde hebben, omdat dat muzikaal beter was. De vertaalster noemt hier en daar ook mogelijke varianten.

De beroemde aria ‘Erbarme dich mein Gott, um meiner Zähren willen! Schaue hier, Herz und Auge weint vor dir bitterlich’ vertaalt ze als Omarm me toch, mijn God, ik laat mijn tranen stromen. Luister, toe, hoe ik bitter huilen moet, en u roep. Erbarm u, Heer, vindt ze gedateerd, en ze is bang dat de zangers dan toch Erbarme dich gaan zingen, zegt ze in de aantekeningen, maar dat dit gedateerd zou zijn ben ik niet met haar eens. In Gethsemane zegt Jezus: ‘Meine Seele ist betrübt bis an den Tod’. Ik ben zo bedroefd en bang, ik sterf van angst was de eerste vertaling, totdat Jan Pieter Leusink zei dat Tod op de laagste noot valt. Daar moest beslist dood staan. En daarom is het geworden: Ik ben bang en zo bedroefd, ik voel de dood.

Het laatste koor ‘Wir setzen uns in Tränen nieder’ wordt als volgt vertaald:

Wij knielen neer en zijn in tranen
en roepen bij het graf u toe:
Rust in vrede, rust nu zacht!
Stil maar, moe gemarteld lichaam.
Laat uw graf en deze steen
voor mijn angstige geweten
als een warme deken wezen
en voor mij een rustplaats zijn.
Vederlicht vallen dan de ogen dicht.

Dat vederlicht vind ik erg mooi voor ‘höchst vergnügt’.

Hans Ester heeft nog enkele bladzijden aan dit mooie boek toegevoegd, waarin hij Bach in het kader van zijn tijd plaatst: Bach, geloof, gevoel en muziektheater. Ik ga zeker op Witte Donderdag luisteren en kijken naar de uitvoering van de Matteüs Passie in deze Nederlandse vertaling van Ria Borkent.

Laura Reedijk

Ria Borkent, Matteüs Passie. Een poëtische hertaling, Boekencentrum 2012

Auteur is em. predikant (PKN)