GIJ ZULT NIET ECHTBREKEN?

Als ik naar mijn kenniskring kijk is de kans dat je huwelijk strandt vele malen groter dan dat je slachtoffer wordt van een terroristische aanslag. De drie recente gevallen in mijn directe omgeving zijn erg vergelijkbaar en voorspelbaar: een stel is een jaar of twintig getrouwd en op kantoor ontmoet een van hen een ander. Een goede gelegenheid is wanneer je samen op reis bent met je baas, er een feest is van de bank of een congres of conferentie die meerdere dagen duurt.

Uiteraard laat het verhaal zich vervolgens raden. Je hangt aan de bar, drinkt net iets meer dan strikt noodzakelijk en de remmingen die je doorgaans voelt zijn er opeens niet meer. De kans op ontdekking wordt ingeschat en anders dan bij Amerikaanse luchthavenautoriteiten zoeken de meeste mensen het risico op. Als ik de krant mag geloven is de kans dat het uitkomt meer dan 50%. De gevolgen kennen we allemaal. Als dominee krijg je te maken met eenzame mannen die eigenlijk altijd een beetje teut zijn en verslonzen.

Vrouwen gaan ook vaak door diepe dalen, geld om drank van te kopen is er niet. Eigenlijk is er helemaal geen geld meer om iets van te kopen en een diepe armoedeval is niet zelden het gevolg.

In de afgelopen paar jaren verschijnen er steeds vaker boeken waarin het breken van een huwelijk of relatie het voornaamste thema is. De spanning van het leven als landarbeider, een thema dat veertig jaar geleden nog vaak voorkwam zie je niet meer. De echtscheiding in al haar aspecten zie je nu echter naar voren komen in de literatuur.

Jay McInerney schreef vele jaren geleden de New Yorkse klassieker Bright Lights, Big City. Sindsdien gaan al zijn romans over de werkende bovenklasse in New York. Hardwerkende rijke professionals die in leuke appartementen wonen, op avontuurlijke vakanties gaan en eigenlijk diep ongelukkig zijn. Het is de wereld waarin mensen grote bonussen krijgen en in Porsches rijden. Maar ook altijd knaagt er wat aan het leven. De boodschap kan samengevat worden als geld maakt niet gelukkig.

Ook in Het goede leven zijn er welgestelde hoofdrolspelers. Een man en een vrouw ontmoeten elkaar na de ramp op 11 september. Beiden hebben een gezin en een relatie, die niet geheel naar wens is en ze raken in vuur en vlam. Eindelijk ontmoeten ze weer iemand die hun verhaal wil aanhoren, die er alleen voor hen is. Op ontroerende en overtuigende manier komen de dilemma’s aan bod waarvoor we ons gesteld zien bij de vraag om te kiezen voor de nieuwe of de oude relatie.

Lijkt het erop dat bij Jay McInerney de oude relatie in stand blijft, bij Zadie Smith gaan de echtelieden een stap verder. In 2005 schreef Zadie Smith het boek Over schoonheid. Deze prachtige roman, die werd bekroond met de Orange Prize for fiction in 2006, beschrijft hoe twee universitaire docenten het aanleggen met collega’s en studenten en hoe dit uiteindelijk het leven van hun gezinnen ruïneert.

Smith groeide op in een arbeidersgezin in Londen. Het boek geeft ongetwijfeld een stuk weer van de jeugd van Smith, haar vader verliet het gezin toen ze 15 was. Maar bovenal is het ongelooflijk knap hoe ze zich in weet te leven in de positie van alle spelers in het drama. Niet alleen de vrouwen en de kinderen zijn aan het eind van de dag slachtoffer, ook de man is uiteindelijk zowel dader als slachtoffer in deze magnifieke roman die het einde van een huwelijk en het begin van een scheiding beschrijft.

Misschien wel het grootste probleem dat na een scheiding ontstaat, is de positie van de kinderen. Op een wat sentimentele manier denken wij aan de kinderen die alleen achterblijven en verwaarloosd worden. En het is natuurlijk ook waar dat kinderen behoorlijk verwaarloosd worden. Het gevolg van deze verwaarlozing is echter niet een grote hoeveelheid huilboeken, maar een paar hoogst komische boeken.

Het eerste boek van DBC Pierre, Vernon God Little gaat over verwaarlozing. Vernon Little is een jongen van 15 die in Martirio, Texas woont. Zijn beste vriend Jesus heeft net 16 klasgenoten vermoord, alvorens zichzelf van het leven te beroven. Vernon is duidelijk een adolescent. Hij praat op die stoere, overdrijvende manier die kinderen van 16 gebruiken. Alles is bijzonder stom of leuk. Zijn moeder is in de steek gelaten door haar man en is naarstig op zoek naar een nieuwe liefde. En niet alleen zijn moeder maar ook alle vriendinnen van zijn moeder zijn gescheiden. Vernon is aanwezig bij de slachtpartij die zijn vriend aanricht en belandt volstrekt ten onrechte in de dodencel omdat hij door de politie beschouwd wordt als medeplichtige van de dader. In haar poging een journalist (die zich voordoet als vertegenwoordiger van het televisiestation CNN) in bed te krijgen laat de moeder haar zoon vallen, met dramatische gevolgen. Het boek, dat de Booker Prize won in 2003, is een perfecte persiflage op de waarden die in de Verenigde Staten hoog in het vaandel staan en geeft een indringend beeld van een gebroken gezin. Misschien wel vanwege de manier waarop Amerika op de hak wordt genomen is dit boek, geschreven door een Australier die in Amerika woont, daar nooit echt aangeslagen

‘Mijn herinnering is als een film. En wanneer mensen me vragen me iets te herinneren dan druk ik simpelweg op de terugspeelknop en de fast forward knop zoals bij een videorecorder. Als iemand me vraagt wat voor iemand was je moeder dan kan ik een heleboel verschillende scènes afspelen en hoe ze was in die scènes’. Christopher, de 15-jarige hoofdpersoon uit Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht van Mark Haddon is namelijk autistisch. Hij woont samen met zijn vader en op een goede dag ligt de hond van de buurvrouw dood in de achtertuin. Zijn vader die of werkt of met een biertje op de bank zit kan niet beletten dat Christopher als Sherlock Holmes op zoek gaat naar de dader van de moord. Een boek met veel empathie voor een autistische jongen, die als een soort blinde detective op onderzoek gaat en onderweg overal tegen op botst, waaronder het huwelijk van zijn ouders.

Philip Roth, Alleman, beschrijft de dood van een man die drie keer gescheiden is. Om zijn graf staan zijn twee zoons uit zijn eerste huwelijk, een dochter uit het tweede huwelijk en een van zijn ex-echtgenoten. In de momenten voor zijn dood, een operatie die normaal gesproken goed verloopt, trekt zijn leven aan hem voorbij. De hoogtepunten en de teleurstellingen. Aan het graf staan alleen de restanten van de gebroken huwelijken. Wat mij betreft zit de kracht in de gelatenheid waarmee de verkeerde keuzes worden beschreven.

Het laatste boek dat ik in 2006 las waarin de echtbreuk een dominante rol speelt was Schoonheid en verdriet van Yasunari Kawabata. Kawabata, winnaar van de Nobelprijs voor literatuur in 1968.

Het vertelt over de ontmoeting van twee artiesten. Een getrouwde man van 31 krijgt kennis aan een vrouw, een meisje nog, van 17. Deze relatie die teneinde komt als zij een doodgeboren kind krijgt, zal hij beschrijven in het boek dat hem beroemd maakte.

De man koos uiteindelijk voor zijn vrouw en kind en liet de ander achter. Wanneer hij na twintig jaar contact opneemt met zijn voormalige vriendin neemt de protégé van deze vriendin op gruwelijke manier wraak op de zoon van de man.

Een gevoel dat menig verlaten vrouw of man zal herkennen: aan de ene kant wil je wraak nemen op degene die je verlaten heeft en aan de andere kant houd je nog steeds van je partner. Het wordt hier mooi gesplitst door de vrouw die nog steeds van haar vroegere vriend houdt en de protégé, haar alter ego, die wraak neemt voor het aangedane onrecht, waarbij de man voor zijn kind koos. De wraak wordt uiteindelijk afschuwelijk wanneer zij de jongen ombrengt die er de oorzaak van was dat de man niet bij zijn vrouw wegging.

Indien u overspelig van aard bent, doe niet als een familielid van mij. Hij ging veel golven met Martin, een collega van zijn werk. Samen gingen ze ook regelmatig op reis om klanten te bezoeken. Totdat zijn vrouw bij thuiskomst van een reis damesondergoed in zijn koffer aantrof die niet van haar was, maar van Martine. Wraak, vertwijfeling en rotzooi was hun deel en de leuke verhalen van hun kinderen laten nog zeker twintig jaar op zich wachten.

Bas de Mik

Jay McInerney, Het goede leven
Zadie Smith, Over schoonheid
DBC Pierre, Vernon God Little
Mark Haddon, Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht
Philip Roth, Alleman
Yasunari Kawabata, Schoonheid en verdriet