Beste Udo,

logoIdW

 

BESTE UDO,

Met veel interesse heb ik je bespreking van de bundel Wij zijn ook katholiek (nr 15) gelezen. Het heeft wel wat lang geduurd (drie jaar – het boek verscheen in 2007) voordat iemand de pen oppakte, maar jij hebt de kennelijk bij de redactie levende tegenzin overwonnen en er een stevige, nogal kritische recensie over geschreven. Prima, want dat roept discussie op en met het oog daarop hebben we het boek gemaakt. De auteurs willen namelijk het gesprek over katholiciteit op gang brengen. Want het besef dat onze protestantse kerk (ook) katholiek is dreigt weg te zakken. En daar maken we ons zorgen over. En velen met ons. In de inleiding op ons boek worden daar allerlei voorbeelden van gegeven. Ik begrijp dan ook niet zo goed waarom er bij de redactie van In de Waagschaal blijkbaar een soort aversie leeft tegen het thema katholiciteit. Raakt het jullie dan niet dat de PKN zich hoe langer hoe meer afsluit van wat er in de wereldkerk gebeurt, dat de plaatselijke gemeentes steeds meer in zichzelf gekeerd raken en dat het besef van in een traditie te staan verdwijnt? Merken jullie niet dat met name bij veel jongere predikanten de visie op het ambt verzakelijkt is en dat het besef ‘geroepen’ te zijn nauwelijks nog een rol speelt? Doet het jullie niets dat de liturgie steeds vaker opgeleukt wordt met allerlei infantiliteiten en platitudes? Deze en dergelijke vragen, die alles te maken hebben met het thema katholiciteit, houden mij bezig. Ik lig er zelfs wakker van. Vaak moet ik denken aan de woorden uit een gebed van Willem Barnard: ‘Hoe droevig is het gesteld met de traditie van Uw openbaring, met de stand en de stijl van de kerk, met de geloofsgemeente’É

Bij dat soort dingen en nog veel meer hebben de redactie en de auteurs de vinger willen leggen. Zeker, je hebt gelijk, we hadden misschien ook een vrijzinnige auteur en een Barthiaan moeten uitnodigen, maar intu•tief hebben we als redactie misschien wel aangevoeld dat vrijzinnigen niet veel te melden hebben als het gaat over katholiciteit. Heb je ooit een vrijzinnige horen opkomen voor het katholieke karakter van de kerk? En Barthianen hoor ik er ook nooit over spreken. Ik heb zelfs de indruk dat zij er min of meer allergisch voor zijn. Hoe komt dat toch? Ik weet het niet zeker, maar ik vermoed dat er toch een zekere ingewortelde aversie tegen Rome achter zit, evenals angst voor sacramentalisme en machtsdenken. Lees bij voorbeeld de artikelen van Miskotte in de eerste jaargangen van In de Waagschaal! Maar we leven nu toch een halve eeuw later?

In jouw reactie speelt dat anti-roomse sentiment overigens geen rol. Jij verwijt ons dat onze visie op katholiciteit niet kritisch genoeg is en dat de meeste auteurs te weinig oog hebben voor het transcendente karakter van katholiciteit, in die zin dat ze het te veel koppelen aan een identiteit of een institutie (de kerk) en te weinig oog hebben voor het theologisch gehalte ervan. Daarom zou volgens jou een bijdrage van een Barthiaan zeer welkom geweest zijn: die zou het begrip katholiciteit ongetwijfeld teruggevoerd hebben op de eenheid en de eenvoud van God zelf en het kritisch potentieel dat daarmee gegeven is. Nu heb ik Barth er nog eens op na gelezen in deel IV-1 van zijn dogmatiek, maar volgens mij fundeert hij daar de katholiciteit van de kerk niet in de eenheid van God, maar in Christus, het Hoofd van de kerk – zoals wij dat ook doen in ons boek (zie de thesen van de WARC waarop we ons beroepen en het artikel van Van der Borght over oecumene en katholiciteit). En van daaruit komt hij dan tot een aantal zeer kritische stellingen, die in dezelfde lijn liggen als de hoofdlijn van ons boek. Zo ver staan we dus niet bij Barth vandaan.

Sterker nog, ik heb de indruk dat jij in jouw betoog geen recht doet aan de opvatting van Barth (en ook niet aan de strekking van ons boek), wanneer je katholiciteit ‘een identiteit noemt, die met alle andere identiteiten korte metten maakt’. Zes keer gebruik je in je artikel de filosofische term ‘identiteit’. Wat bedoel je daar precies mee? Katholiciteit ’s naar mijn inzicht helemaal geen ‘identiteit’, zelfs niet als zij transcendent gefundeerd wordt, zoals jij wilt. Het begrip katholiciteit hoort niet thuis in de godsleer of de christologie, het hoort thuis in de

ecclesiologie. God is wel de bron van de katholiciteit, maar Hij ‘is’ niet katholiek. En Christus is wel de norm van de katholiciteit, maar Hij ‘is’ niet katholiek. De kerk als volk van God, lichaam van Christus en tempel van de heilige Geest is katholiek. Anders gezegd: de katholiciteit zoals die in het derde deel van het credo ter sprake komt is geen transcendente identiteit, maar een eigenschap (of – met Barth – een predicaat) van de kerk, ‘ook’ van de protestantse kerk – niet meer en niet minder. Juist vanuit dat katholieke karakter van de kerk stellen wij in ons boek kritische, concrete vragen aan de PKN, vragen die ons als auteurs hoog zitten. Ik vind het jammer dat je daar in het geheel niet op ingaat. Nu blijft je betoog steken in min of meer dogmatische, hier en daar zelfs filosofische abstracties. Misschien is dat wel een symptoom van de typisch protestantse relativering van de ecclesiologie. Maar leidt dat uiteindelijk niet tot een docetische ecclesiologie, een kerkopvatting waarin de kerk als instituut verdampt? Dat zie ik in principe al gebeuren aan het slot van je artikel, waar je de beeldspraak gebruikt van het midden en de omtrek. Je omschrijft daar de PKN als ‘een beweging waarvan het midden evenzeer in de lokale gemeenschap ligt als in de landelijke vergaderingen, omdat uit Gods eenheid volgt, dat Zijn midden overal is en zijn omtrek nergens’. Ik kan daar geen touw aan vastknopen. Ik dacht – goed barthiaans – dat Christus het midden van de kerk was en de gemeente de omtrek en daar weer omheen ‘de schare’ (Noordmans!). Jouw omschrijving doet me denken aan Hermes Trismegistus: ‘God is een oneindige bol waarvan het midden overal is en de omtrek nergens’. Pure gnostiek dus. In ieder geval niet protestants en – boem! – ‘ook’ niet katholiek.

Het kan natuurlijk zijn dat ik je verkeerd begrepen heb. Dan hoor ik dat graag. Het zou het begin kunnen worden van een interessant debat over katholiciteit, In de Waagschaal waardig.

Hans Kronenburg

Auteur is emeritus predikant (PKN) en mede-auteur van het boek Wij zijn ook katholiek.