Het internationale Barthjaar heeft iets bijzonders voortgebracht: een prachtig geïllustreerd magazine met een reeks informatieve artikelen. De titel alleen al is een vondst. God die mensen ontmoet, of is het treft, in het hart raakt, in beweging zet, of mens wordt? In drie woorden de kern van Barths theologie. Het is het motto van de Duitse viering. Het zet aan tot nadenken.

Dat nadenken over de theologie van Barth wordt door de bijdragen van een keur van Barth onderzoekers gestimuleerd. Het risico dat zo’n magazine tot een te romantisch, te positief beeld van Barth leidt, is knap vermeden. Onder de schrijvers bekenden zoals Eberhard Busch, Andreas Pangritz, Michael Weinrich en jawel, ook een Nederlander, Dick Boer. Daarnaast een serie auteurs, die voor mij onbekender zijn. Veel mannen, maar ook een aantal vrouwen. Jammer is, dat in het colofon niet vermeld is waar de auteurs werkzaam zijn.

Achtereenvolgens worden Barths publicaties besproken, Theologische Existenz heute, de Römerbrief, der Christ in der Gesellschaft. Dick Boer schrijft openhartig over Barths brief aan een Duitse dominee in de DDR. Die brief riep nogal wat Widerspruch op, met name in het Westen. Was Barth niet te coulant voor het reëel bestaande socialisme van de DDR? Maar toch, ging het hem er uiteindelijk niet om om juist in deze gestalte, weliswaar in het negatief, een gelijkenis van de vrijheid van de genade Gods te onderkennen? Het is een vraag die in de Duitse situatie moedig en noodzakelijk is.

Heikele punten

Net als in het boek van Karel Blei worden deze bijdragen in de context van de tijd geplaatst. Parallel met zijn boek verschijnt er in Duitsland een nieuwe biografie over het leven van Barth: Christiane Tietz, Karl Barth, ein Leben im Widerspruch; een pil van maar liefst 560 pagina’s.

Ook de meer heikele punten komen in het magazine ter sprake, zoals Barths verhouding met Charlotte von Kirschbaum. Kritiek op Barth wordt niet geschuwd. Is zijn theologie nog wel bestand tegen het moderne maatschappelijke en religieuze pluralisme? Kunnen we heden ten dage nog wel wat met zijn christologische concentratie? Was zijn politieke stellingnemen niet naïef en op dit moment alleen nog maar in historisch opzicht interessant? Verwezen wordt dan naar zijn opponeren tegen de Duitse politiek van na de oorlog.

Maar er is ook aandacht voor een nieuw boek over Barth, van Ralf Frisch: Alles Gut, met als ondertitel: Warum Karl Barths Theologie ihre beste Zeit noch vor sich hat. In het magazine legt de auteur uit waarom hij dat denkt. Barths theologie stimuleert een tegenbeweging die nu nodig is. Een tegenbeweging tegen het zonder hoop zijn, tegen de verenging van de theologie tot alleen maar doen, tegen de zelfverloochening van het christendom in de interreligieuze dialoog.

Wat de enorme impact van Barth geweest is, wordt in een serie artikelen duidelijk gemaakt. Hij is in gesprek geweest met Calvijn en de op hem georiënteerde theologische traditie, met Tillich, de Romana, met Japanners, Oostenrijkers, Amerikanen. Het is jammer dat in deze opsomming Nederland ontbreekt. Ook al wordt de universiteit van Utrecht genoemd als een van de 11 universiteiten die hem een eredoctoraat verleenden.

Weinrich: Barth in het kort

U merkt, ik ben enthousiast over deze uitgave. Dan heb ik het hoogtepunt nog niet eens genoemd, en dan bedoel ik niet de recepten en de twee puzzels waarmee ook nog een prijs gewonnen kan worden. Het absolute hoogtepunt van het magazine vind ik de vijf bijdragen van Michael Weinrich. Ons blad heeft in de aanloop van het Barth-jaar geprobeerd in een serie bijdrage Barths theologie voor ‘beginners’ weer te geven. Wie de serie gevolgd heeft, weet hoe moeilijk dat is. Weinrich vat Barths theologie in vijf portretjes van ongeveer 1000 woorden elk op prachtige wijze samen. Alleen daarom is de aanschaf van dit magazine de moeite waard. Een paar citaten als voorproefje:

De inzet van Barths theologie komt in de eerste column aan de orde. God is geen motief dat wij in onze beschouwingen over de wereld in brengen. Precies dat gebeurt ook nu weer. ‘De neiging God alleen als degene te zien die zin geeft aan ons leven, bepaalt tot op heden in hoge mate het spreken over God in onze kerken’. Dan gaat het niet om God, maar om een afgod. Want niet wij nemen God in dienst, maar Hij ons. Daarvan dient rekenschap afgelegd worden.

In de column over de beruchte uitspraak van Barth Religion ist Unglaube schrijft hij: ‘De enige rijkdom, waarop het Christendom als religie kan bogen, kan de rijkdom zijn van God zijn, waarmee Hij de erkende armoede van onze religie altijd weer opnieuw overwint’. In de derde column beschrijft Weinrich dat bij Barth in tegenstelling tot bijvoorbeeld Calvijn de verkiezingsleer tot kern van zijn theologie geworden is. De kern van Gods wezen is, dat Hij in Jezus Christus onvoorwaardelijk voor de mens kiest. God treedt zelf voor de verworpene in. ‘De verwerping voltrekt zich plaatsvervangend alleen en voorgoed in het kruis van Jezus Christus. De centrale inhoud van het evangelie is dat de mens van de verdiende verwerping bevrijd is.’

Overwinnaar

Onderstreept wordt dat in Barths leer van de schepping. Daarover spreekt Weinrich in de vierde column. De schepping is de door God geschapen ruimte waarin de mens als vrije partner van God kan handelen. Vrij wil zeggen ‘gebonden aan de toewending van God’. Deze binding is bevrijdend omdat zij ‘de mens van zijn verslaving aan zijn eigen wil bevrijdt. Daardoor wordt hij weerbaar jegens alle ideologieën en afgoden die hem in hun macht proberen te krijgen.’ Er is geen sprake van, dat bij Barth de mens ten koste van God klein gemaakt wordt. Integendeel, Hij is de partner Gods.

Juist omdat Jezus de overwinnaar is, heeft de mens toekomst. Deze centrale uitspraak van Barth is het onderwerp van de vijfde column. Niet het lijden, maar de gekruisigde die opgestaan is, is de centrale notie. ‘Natuurlijk is de opgestane de gekruisigde maar als degene, die op onze plaats is gekruisigd is Hij de opgestane’. Daar gaat het om in het evangelie. Niet om een vroomheid die pathetisch zwelgt in het lijden. Wie denkt dan niet aan The Passion?  De opstanding is het revolutionaire bericht, dat ons leven toekomst geeft. ‘De eindigheid van ons bestaan is niet aan het niets overgeleverd, maar krijgt in God een eeuwige dimensie’. Hij is overwinnaar!

Kortom, een magazine dat door velen, maar zeker door theologen gelezen moet worden. De prijs kan geen beletsel zijn. Het magazine is gratis aan te vragen. Laat ik er nog een suggestie aan toevoegen: PThU, schaf een doos van deze magazines aan en zorg er voor dat alle studenten een exemplaar krijgen.

At Polhuis

Het magazine is aan te vragen door een mail te versturen naar versand@ekd.de. Het kan ook via de (de moeite waard om te bezoeken!) website van het Duitse Barth jaar: www.karl-barth-jahr.eu.

(In de Waagschaal, jaargang 48, nr. 5. 4 mei 2019)