SOMS ZIJN SPROOKJES GESCHIKT VOOR DE LITURGIE

Hebe Kohlbrugge maakt zich boos over sprookjes in de liturgie. Wat mij betreft: applaus, voor zover het gaat om onbenullige verhaaltjes over poezen. Maar soms misstaan sprookjes niet voor het Aangezicht des Heren. Een voorbeeld uit de praktijk; misschien heeft deze of gene er zelfs iets aan met het oog op het naderende paasfeest. Klein Duimpje en de Verrijzenis.

In de kathedraal van Chartres bevindt zich een prachtig vloermozaïek, een labyrinth. Of het daar ooit tot iets gediend heeft, weten we niet. Wel is uit Auxerre een boeiend en deels vermakelijk verhaal overgeleverd. Daar is het labyrinth verdwenen, maar omstreeks 1400 was het er nog, en het deed dienst op het paasfeest. Dan verzamelde de hele geestelijkheid van de kerk zich er omheen, onder grote publieke belangstelling. De jongste priester moest een bal kopen, en ging daarmee midden in het labyrinth staan; die bal ging heen en weer tussen hem en zijn ambtsbroeders, dansend op de wijs van Victimae paschalis laudes. Er waren talloze verwikkelingen. Junior priesters die niet wilden en daarvoor lijfstraffen incasseerden. De zaak kwam zelfs in het parlement in Parijs. Heerlijk om dat allemaal te lezen, maar het gaat nu om die paasdans.

Een labyrinth wordt op talloze manieren geïnterpreteerd, maar één uitleg heeft zeker zin. Symbool van het dodenrijk. Je komt erin, maar niet meer er uit, tenzij er hulp van buiten daagt. Het verhaal van Theseus en Minotaurus.. We weten dat Theseus in de vroeg-christelijke beeldtaal een rol heeft gespeeld als voorafbeelding van Christus, en de symboliek van de paasdans in Auxerre is dan ook duidelijk. De ‘sol invictus’, de onoverwinnelijke zon, die oprijst uit het dodenrijk.

Voor onze Ruimtediensten hadden (ik schrijf in de verleden tijd, ben er niet meer bij betrokken, maar de diensten zijn er nog steeds) wij de beschikking over een kapel, vrijwel zonder meubilair. Eén van ons, beeldend kunstenaar, maakte uit aanschakelbare planken hout een labyrinth, en voortaan was de paasdans van Auxerre deel van onze paasliturgie. In de Ruimtediensten wordt immers gedanst waar het mar even kan, door de hele gemeente en niet louter door een groepje danslustigen die iets komen opvoeren. De jongste ‘ballfähige’ kerkganger in het midden, de gemeente er omheen. Victimae paschalis Laudes vonden wij minder geschikt vanwege de anti-joodse trekjes. ‘O filii et flliae’, liedboek gezang 207, eigenlijk een paasballade, deed jaren dienst –daar kun je op dansen. Later hadden we een eigen tekst en melodie.

En nu Klein Duimpje

Maar er werd altijd wel iets bij verteld. Niet iedereen kent zijn klassieken. Bovendien: in onze diensten waren altijd veel kinderen, en wat moesten die zo maar onverhoeds met teezuis. We realiseerden ons, dat het verhaal van Klein Duimpje verrassend veel overeenkomst vertoont met dat van de Griekse heros. Het bos waar je in wordt geleid maar waar je niet meer uitkomt, tenzij door hulp van buiten-af of door een list. Zelfs een verre neef van Minotaurus verschijnt in het verhaal: de reus die uit zijn dak gaat als hij mensenvlees ruikt. Zo kwam de gesproken toeleiding tot de paasdans, van Klein Duimpje via Theseus uit bij het paasbericht.

Dat lijkt mij een zinnige manier van doen. We moeten sprookjes niet op één hoop gooien met bleke poezenverhaaltjes. Sprookjes zijn vaak diepzinnig, en van oorsprong waren ze allerminst uitsluitend voor kinderen bestemd. Vaak lenen ze zich goed voor een door de eeuwen heen veel gepraktiseerde vorm van diefstal: een figuur, een verhaal loswrikken uit zijn oorspronkelijke zin en samenhang. Dat moeten christenen zich tegenwoordig keer op keer laten welgevallen. Marxistische kunstenaars, die ons erfgoed plunderden. Madonna. Maar op dezelfde manier hebben de christenen van de eerste eeuwen zich tegoed gedaan aan cultfiguren van de klassieken. Theseus bijvoorbeeld. Waarom zouden we de sprookjes dan niet mogen dopen en besnijden?

Theologen kunnen met zulke verhale zelfs nog diepzinnig gaan spelen. Stond Christus op de paasmorgen op of werd hij opgewekt? Theseus ontkwam aan het labyrinth dankzij Ariadne, al bleef zijn verblijf in het dodenrijk voor de daar zetelende macht niet onopgemerkt. En Klein Duimpje? Is hij een pientere ketter, die zich met koel overleg en efficiënt handelen de behoudenis verwerft, of is hij d eerste onder zijn broeders, 1 Corinthiërs 15: 23. Of nee, uiteindelijk komt Klein Duimpje, met zijn zevenmijlslaarzen pas als laatse thuis, als het hele werk volbracht is; 1 Corinthiërs 15:24.

Hans Blankesteijn