Morgen, 9 november, zal het 25 jaar geleden zijn dat de muur viel. Zo onschuldig als hij klinkt is deze zin niet. Want is de muur wel gevallen, zoals Jericho viel na de herhaalde omloop van Jozua? Het lijkt mij eerder dat hij van binnenuit is opengedaan. En dan niet om binnen te laten, maar om buiten te laten. Een historisch bijzonder verschijnsel dat een zo machtig imperium als de Sovjet-Unie zich zonder noemenswaardige slag of stoot van binnenuit heeft prijsgegeven. Niet Reagan of Kohl, maar Michaël Gorbatsjov lijkt mij dan ook de eigenlijke vredesengel van het naoorlogse Europa te zijn. Al heeft Rusland daar een hoge prijs voor moeten betalen.

Ook ik behoorde tot degenen die langere tijd in de DDR het ‘betere Duitsland’ zagen. Vooral omdat het het ‘andere’ Duitsland was, of zich in elk geval graag op die wijs presenteerde. Maar toen de drommen DDR-burgers de Spree overstaken kon ik alleen nog maar blij zijn voor ze. Sindsdien zie ik de geschiedenis niet meer als een rationeel project dat is te sturen of te realiseren, maar eerder als een kolkende rivier die goedschiks of kwaadschiks zijn weg gaat. Hoe wreed en ongrijpbaar is deze geschiedenis. Zelfs in het kwaad zien we geen logica, verzucht Augustinus in zijn Stad van God. De eerste politieke wijsheid is dan ook om de blijvende realiteit van dit kwaad te erkennen. Zo wijst het definitief mislukte verhaal van het communisme direct terug naar het Westen: is het neoliberalisme niet eenzelfde verlangen naar materiële welvaart en grenzeloos geluk, minder autoritair, maar veel schaamtelozer? Bijna drie jaar heb ik in Oostberlijn gewoond, en ik moet zeggen dat de soberheid ervan me altijd goed heeft gedaan. Ja, zou er zelfs in de hemel niet af en toe een druppeltje Pruissische discipline nodig zijn?

Dat ‘de muur’ is verdwenen, is óók een verlies, hoe vreemd het ook klinkt. Het zou ons haast doen vergeten dat de wereld(politiek) bol staat van onzichtbare muren en vijandschappen, sterk als Berlijn, die tot het einde van de geschiedenis zullen blijven. Ook dat mag 25 jaar na dato worden herdacht.

Te midden van het historisch geweld van 9 november, 2 november en waarom ook niet noemen 31 oktober, vindt u een In de Waagschaal op de mat onder het kopje ‘zelfverloochening’. Expliciet komen we deze notie tegen in een artikel over Gunning, dé theoloog van Pasen-als-juist-zelfverloochening. Maar ik raad de lezer aan, ook de andere artikelen eens vanuit deze kunst van ‘inhouding’ en ‘discipline’ te lezen. Dat wordt beslist een rijke oogst.

Tot slot: de presentatie van de biografie van Wim Kist is uitgesteld tot in het voorjaar. En anders dan ik in het vorige nummer meldde is het boek van Albert. K. van Kooij, Leven in het teken van de letter Beth. Ethische oefeningen in het leerhuis, niet bij de auteur maar gewoon in de boekwinkel te bestellen. We zijn er weer op 6 december!

In de Waagschaal: niet alleen vrienden, maar ook vijanden.                                                                       Wessel ten Boom