K.H. Miskotte schreef indringend over het nihilisme, en voelde er zijn leven lang de zuigkracht van. Maar wat is nihilisme? Het moderne gezicht van het heidendom, zoals Miskotte het interpreteerde? Of was Jezus juist de eerste nihilist, in zijn afkeer van alle religieuze wetten en waarheden, zoals Axel Rooze in dit nummer beweert? De opmars van IS laat zien dat dit geen theoretische vraag is. Gaan dood en verderf rond door een gebrek aan waarden, of eerder toch door een te veel ervan? Waarmee we terug zijn bij het ‘monotheïstisch dilemma’ (zo Polhuis in zijn artikel over IS) en het ongemak van de keizer van Rome (Franc de Ronde in zijn bespreking van ‘Augustus’). Dat nihilisme ondertussen een concept van volwassenen is, laat een kleine story ook zien, zodat alles nog eens kantelt. Maar Nietzsche tekent ongetwijfeld onze tijd wanneer hij zegt: “Für das Nichts Gott opfern – dieses paradoxe Mysterium der letzten Grausamkeit blieb dem Geschlechte, welches jetzt eben heraufkommt, aufgespart: wir alle kennen schon etwas davon.“ (Jenseits von Gut und Böse, 55). Hoe houd je het hierin uit? Verleidelijk wordt het om alle artikelen tegen deze achtergrond te lezen: daar is natuurlijk Thomas Mann, door Dubois kernachtig geportretteerd, maar ook de dominee die probeert catechisatie te geven (Van Selm over Koetsveld). Daar is de ontdekking van het messiaanse getij (Sevenster over Van Kooij) of de noodzakelijke verbinding tussen diaconaat en spiritualiteit (Noordegraaf in een liefdevol portret van Jurjen Beumer). We zien Gunning druk bezig de cultuur theologisch serieus te nemen (Dekker), het Evangelisch Werkverband op zijn eigen idealisme stuiten (Van Zanden n.a.v. Van Iperen) en iemand wiens tenen zich ernstig krommen (Visser ’t Hooft). Maar ik noem ook de meditatie van Polhuis en Wessel in zijn commentaar. Of de bijgevoegde folder over Rosenstock-Huessy en de komende biografie van Wim Kist – Lezer, het ga u wel! En graag verwijs ik nog naar een studiemiddag over Ter Schegget op 4 nov. a.s. in de Nieuwe Liefde, met Alex van Heusden, Wilken Veen en Evert Jan de Wijer: info@ghterschegget.nl.

In de Waagschaal – daar moet ik eens even over nadenken

Wessel ten Boom