Stemmen uit de kunstwereld (2): Rebecca Nelemans
Rebecca Nelemans (1967) is kunsthistoricus, auteur, tentoonstellingenmaker en gespreksleider. Zij is één van de twee curatoren die de Tweede Biënnale ‘Kunst in de Heilige Driehoek’ in Oosterhout hebben samengesteld. Het thema is dit jaar ‘Hoop’ (na ‘Liefde’ in 2017 en ‘Geloof’ in 2023). Onder meer in drie kloosters is veelal voor de gelegenheid gemaakt werk te zien van twintig kunstenaars, waaronder Jelle Korevaar en Marc Mulders.[1] Voor meer informatie: www.kunstindeheiligedriehoek.nl.
Vervanging en concurrentie …[2]
Ik zou hier zelf niet zo snel van ‘vervanging’ spreken. Al denk ik wel dat veel mensen – nadat ze in de jaren 60-70 braken met de kerk – op zoek zijn gegaan naar andere vormen van betekenisgeving. Zelf geboren in 1967, viel mij een jaar of 20 geleden bij een reis door Sri Lanka op hoezeer geloof daar nog een rol speelt in het dagelijkse leven en zelfs in het straatbeeld. Omdat in ons kleine reisgezelschap ook twee mensen waren met veel ervaring met het opleiden van therapeuten, hadden we toen hele gesprekken over hoe beeldende uitingen en bonte tempels, feestelijke processies en dansende en zingende religieuze bijeenkomsten op dat eiland intrinsiek verbonden waren met de Hindoestaanse en boeddhistische tradities en rituelen. We bedachten toen, filosoferend op een late avond in de jungle, dat kunst en therapie in de westerse wereld inmiddels wel wat taken van religie hebben overgenomen.
Dat betekent nog niet dat de gemiddelde museumbezoeker zichzelf als een religieus persoon ziet. Dan zou je het teveel omkeren. Maar mensen zoeken en vinden in beeldende kunst bezieling en betekenisgeving. Dat is ook wat we hopen van de Biënnale in Oosterhout, dat mensen geraakt worden door de spirituele omgeving en de werken die de kunstenaars veelal voor specifieke plekken binnen die omgeving gemaakt hebben.
… of lot- en bondgenootschap?
Voor de Biënnale in de Heilige Driehoek in Oosterhout – een gebied waar drie nog in werking zijnde kloostergemeenschappen bij elkaar liggen – is juist gekozen voor verbinding. Het is alleen al historisch een bijzonder gebied, maar zeker ook een prachtige landelijke omgeving, met wijngaarden, weilanden, parkachtige tuinen en een mooie oude lindendreef. Initiatiefneemster Cock Gorisse zocht vanaf de eerste plannen voor een Biënnale de verbinding met beeldende kunst om het gebied bij een groter publiek onder de aandacht te brengen en zo indirect bij te dragen aan het behoud van de drie kloosters.
Kunst en religie lagen voor haar als historicus voor de hand, omdat die verbinding in het verleden zo vanzelfsprekend was. En natuurlijk zien we raakvlakken tussen het isolement dat de zusters binnen de kloosters bewust opzoeken om zich volledig te wijden aan zingeving en de vaak eenzame zoektocht van kunstenaars in de beslotenheid van hun ateliers.
Verwantschap in het profetische …
Ik ben niet zo thuis in de bijbel, maar in de beschrijving ‘kritisch, openbarend, ontmaskeren en onthullend’ herken ik zeker ook de beeldende kunst en de rol van de kunstenaar. Mijn co-curator Hendrik Driessen stelde het onlangs als volgt: “Kunstenaars hebben de sensibiliteit om bepaalde dingen beter of verhevigd of anderszins waar te nemen en te verbeelden. Of zelfs iets te kunnen verbeelden wat nog waargenomen moet worden. Dat is wat kunst doet.” Ik sluit me daar volledig bij aan. Kunst leert je – als je daar voor open staat – hoe de maatschappij in elkaar steekt. Kunstenaars zijn meestal mensen die op een beeldende wijze nadenken over vraagstukken waar ze zelf tegenaanlopen. Juist door het beeldend aan te pakken, komen ze tot andere inzichten dan de zo talige wereld waarin we leven.
… of zoeken naar het priesterlijke?
De kunstenaar als priester is een wat romantische opvatting. En ik denk niet dat er veel kunstenaars zijn die een gemeenschap willen stichten zoals de kerk dat beoogt. Maar kunstenaars wensen wel te communiceren. Anders had het geen zin om een werk te maken. Met dat werk dragen zij op wezenlijke – en in deze tijd politiek nogal eens onderschatte – wijze bij aan een maatschappelijk discours, aan verbinding en zingeving.
Nu we aan het einde van een pandemie lijken te geraken, is het een voorrecht om aan een tentoonstelling te werken met het thema ‘Hoop’. We hopen dat deze Biënnale de bezoekers juist in deze betekenisvolle omgeving inspireert om een dag stil te staan, te mijmeren, te wandelen en hun hart op te halen aan wat de kunstenaars te bieden hebben. Om er daarna met anderen over van gedachten te wisselen onder het genot van een goed glas wijn op één van de terrassen.
[1] Zie Stemmen uit de kunstwereld (1) en het artikel van Anneke van Wolfswinkel in dit nummer.
[2] Zie voor de volledige verwoording van de vragen Stemmen uit de kunstwereld (1) eerder in dit nummer.
In de Waagschaal, jaargang 50, nr. 7. 3 juli 2021