Walter Brueggemann (1933) is een gerenommeerd emeritus hoogleraar Oude Testament en predikant van de United Church of Christ in de VS. Mensen rondom Kairos-Sabeel Nederland hebben zijn boekje Chosen uit 2015 uitgegeven onder de titel Uitverkoren volk? Bijbellezen met het oog op het Israëlisch-Palestijns conflict. Op het eerste gezicht een propagandastunt: het is immers niet niks, als een gezaghebbende Amerikaanse Bijbelwetenschapper die, zoals hij zegt, de staat Israël lange tijd “als belichaming van Gods uitverkoren volk” zag (13), daar inmiddels geheel anders over denkt. De verhalen van de bekeerlingen doen het altijd nog het best, moet Sabeel hebben gedacht. Maar waartóe Brueggemann bekeerd is, anders dan dat de staat Israël zijn claim op het uitverkoren-zijn moet laten varen, wordt niet duidelijk. Het afscheid van een nogal erg Amerikaanse, toetsbare opvatting van uitverkiezing (als ik dat zo mag zeggen) leidt hier met andere woorden niet tot een nieuw, aangescherpt besef van uitverkiezing, maar tot een loslaten ervan – en daarmee tot het opgeven van theologie. Terwijl Sabeel staat in een rijke Nederlandse traditie, van bijv. Calvijn, Chantepie en Miskotte (die Jan den Hertog in zijn voorwoord terecht even noemt), die hier toch echt geestelijker en dieper kan zien. Dit is jammer. De vragen die achter in het boekje zijn opgenomen voor vier (!) gemeentebijeenkomsten rondom het Palestijns-Israëlisch conflict, blijven hierdoor cirkelen rondom alle onterechte huidige claims van Israël, blijven dus steken in het nee tegen Israël. Wat zou het anders worden als Sabeel wel echt theologisch zou denken. Vanuit Gods ja tegen Israël ook over Palestijnen willen en kunnen formuleren. Dat reikt verder dan de mantra dat er geen vanzelfsprekende identiteit bestaat tussen het Israël van toen en het Israël van nu. Gods Ja is toch interessanter dan zijn Nee. Wat betekent zijn Ja dan wèl voor Israël en de Palestijnen? Dat lijkt mij de eigenlijke vraag naar Christus.

Over dat alles zwijgt Brueggemann als christelijk theoloog vreemd genoeg. Hij lijkt vooral met de hem vanouds bekende evangelicale ‘Christenen voor Israël’ te willen afrekenen (die ‘God’, het ‘heilige land’ en ‘Sion’ veel religieuzer claimen dan Israël zelf doet!), zonder dat hij ook maar met één Palestijn of Jood in gesprek gaat. Beiden ontbreken in dit geschrift. Qua Schriftleer (hoofdstuk 1) komt hij niet verder dan de bedroevende constatering dat we in de Bijbel zowel exclusieve als inclusieve stemmen horen, zodat we ons maar beter…. op de universele verklaring van de rechten van de mens kunnen oriënteren. Wat betreft het uitverkoren volk (hoofdstuk 2) is de teneur dat beter maar niemand uitverkoren kan zijn. “De uitverkorene moet een keuze maken aan de uitverkiezing voorbij.” (34) Dat klinkt sympathiek-bonhoefferiaans, maar is toch niet in de lijn van apostelen en profeten die juist zweren bij de volharding der heiligen, dus bij Gods Ja en niet bij zijn Nee. Bij ‘heilig land’ (hoofdstuk 3) wordt gesteld dat de landtheologie van Israël plaats moet maken voor de Bijbelse dienst aan de Thora “die rechtvaardigheid en heiligheid vereist”, wat enigszins als een jij-bak aandoet als je eerder juist de identiteit tussen Israël toen en nu hebt geloochend. Moet Israël dan ook na Christus nog zuchten onder de last van een theocratie? Als Brueggemann bij ‘zionisme’ (hoofdstuk 4, slot) stelt dat zionisten de neiging hebben kritiek op Israël te verwarren met antisemitisme en zo elke vorm van kritiek aan een “zwaar moreel oordeel” onderwerpen (54), wijst hij terecht op de morele arrogantie (mijn woorden) om te pas en te onpas met ‘zes miljoen’ te gaan schermen. Maar wie met de boeken van Mozes in de hand Israël (of welke andere staat ook) te lijf gaat, maakt het zich nog gemakkelijker. Wie doordringt in de geheimen van de uitverkiezing, houdt hier halt. Mozes zelf was de eerste die de tafelen stuksloeg omwille van Gods trouw, aan zijn eigen uitverkiezing, zogezegd.

Dit boekje leidt van de theologie weg. De Palestijnen verdienen meer. Ik nodig Sabeel uit om, anders dan Brueggemann, de uitverkiezing van Israël eens volop serieus te nemen als het enig mogelijke heil voor alle Palestijnen – en te kijken wat er dan theologisch gebeurt.

Wessel ten Boom

Walter Brueggemann, Uitverkoren volk? Bijbellezen met het oog op het Israëlisch-Palestijns conflict, Boekencentrum 2017, 79 blz., € 9,99