Het voorbije vakantieseizoen dwingt tot omkijken. Niet alleen door de heftige blijken van klimaatverandering in de afgelopen zomermaanden (‘De toerist zal nieuwe paden moeten verkennen’, NRC 12/8/2023), maar ook door de steeds luider wordende klachten van bewoners van populaire vakantiebestemmingen. Voor velen van hen geldt toerisme niet meer als een welkome bron van inkomsten of zelfs maar als een noodzakelijk kwaad. Toerisme betekent overlast en vervuiling, stuwt huizenprijzen de hoogte in en pleegt daarmee een aanslag op de lokale sociale samenhang.

Overtoerisme – een woord dat de gemeente Amsterdam in dit verband hanteert – is niet alleen het gevolg van nog steeds toenemende toeristenaantallen, maar ook van het feit dat toeristen steeds minder als gasten en steeds meer als de economische eigenaars van een toeristische regio worden beschouwd. Waren toeristen in het verleden mensen die een tijdelijke beperking van hun status en comfort voor lief namen om ver weg een indruk te ontvangen ‘von fremden Ländern und Menschen’, tegenwoordig draagt het toerisme de kenmerken van wat de afgelopen maart overleden Kroatisch-Nederlandse schrijfster Dubravka Ugrešić de ‘karaokecultuur’ heeft genoemd, de levenswijze waarin mensen met behulp van geleende identiteiten hun eigen identiteit tot uitdrukking brengen. Men rijdt met zijn mobil home naar een luxe vakantieresort en laat zich tegen het decor van een mooi gebergte en in een aangenaam middellandse zeeklimaat zoveel mogelijk gemak en vertier aanleunen, van het racen op een waterscooter en het onbeperkt eten van sushi in een van de resortrestaurants tot het bekijken van een Disneyfilm in het openluchttheater. Het vreemde is rekwisiet van het eigene.

Het bekendste voorbeeld van een onder toerisme zuchtend gebied is de stad Venetië en haar omgeving. Sinds 2017, het International Year for Sustainable Tourism for Development, voert het stadsbestuur onder het motto #EnjoyRespectVenezia campagne tegen de kolonisering van stad en lagune door huisjesmelkers, winkelketens en het dagelijkse leger plezierzoekers. Hoe succesvol deze strijd zal zijn, is de vraag. Tijdens mijn eigen bezoek aan Venetië, deze zomer, zag ik een campagnemedewerkster verbeten toeristen wegjagen die het verbod hadden genegeerd om op een stenen plateau voor de San Marco te gaan zitten. Ze had er handenvol werk aan. Toch zal duurzaam toerisme daar moeten beginnen: bij respect, een hernieuwd besef dat je als toerist te gast bent in vreemde landen en bij vreemde mensen. Dat vreemde is niet te koop. Je kunt het hoogstens ontmoeten.

Udo Doedens

In de waagschaal, jaargang 52, nr. 9, 23 september 2023