Steden kennen hun relaties. Maastricht heeft zich eeuwen-lang bestuurlijk verhouden tot Luik en Brussel. Vanwege de tweeherigheid. Vanuit militair oogpunt waren Brussel (NAVO) en Washington (Pentagon) oriëntatieplaatsen. Onze stad als bisschopszetel drukt zijn verhouding tot andere Europese metropolen ook spiritueel uit. Het vloermozaïek van het Bergportaal laat dat beeldend zien. Het labyrint in de basiliek van Sint Servaes toont pleisterplaatsen. De pelgrim vertrekt vanuit de urbs sancti servatii via Keulen, Rome, Constantinopel om uiteindelijk in Jeruzalem te arriveren.

Onze woonstede Maastricht ziet zo zich als een pleisterplaats op weg naar de Moederstad. Een continentale aangelegenheid. Het gesprek tussen onze bisschopsstad en Jeruzalem gaat over tijdelijkheid en eeuwigheid. We zijn aan die dialoog gewoon. Met het bepalen van de verhouding tot Rome en Jeruzalem komt een literaire Europese traditie in beeld. In de loop van de antieke geschiedenis – laat ons die uitdrukken in boeken, te weten de boeken van de Hebreeuwse bijbel over de klassieke Grieks-Romeinse literatuur tot aan de christelijke laatantieke teksten toe – is er een virtuele dialoog op gang gekomen tussen vier metropolen.

De associatievelden van die vier steden worden tot op heden gecultiveerd. Babylon, Jeruzalem, Athene en Jeruzalem zijn de steden waarvan de metaforische betekenis de kern van Europa uitmaakt. Er is een historisch gegroeid discours om de immanente en transcendente geldigheids-claims op het gebied van de geest en de wereldlijke heerschappij waar die steden aanspraak op maken. Het commentaar van dat discours begeleidt het verhaal van Europa. Babylon en Rome staan voor wereldse civilisatie, imperium, macht, passie en verblinding. Jeruzalem en Athene staan voor cultuur, geest, transcendentie, wijsheid en filosofie, en de omgang met schuld en boete. Rome verschijnt dan aan het einde van de laatklassieke periode als het doel van het metaforische spel op het moment dat duidelijk wordt dat de Eeuwige Stad de wereldse kant van Babylon heeft overwonnen en de geest van Athene en het geloof van Jeruzalem in zijn universele ambities weet te integreren.

Maastricht verhoudt zich tot dat Rome.

André van Dijk

A. van Dijk is oud-redacteur en docent retorica aan het Sint-Maartenscollege in Maastricht