Het is een merkwaardige recensie, die Jan Willem Stam schreef over Constandses Marquardt-boek (IdW 2018 nr. 6). Marquardts theologie is een aansporing om in de 21e eeuw even intens betrokken te zijn op onze tijd als hij dat was in zijn eeuw. Wat deze wel erg magere conclusie volgens Stam betekent, wordt wel duidelijk. Dat betekent betrokken zijn bij de slachtoffers van het huidige Israël: de om hun recht roepende Palestijnen. Met Marquardts verouderde beeld van Israël is niet veel meer te beginnen. Dat moet ‘gedeconstrueerd’ worden. Israël is de bezetter, de agressor, die er, als we niet oppassen, binnen een generatie voor zorgt, dat er helemaal geen Arabisch-christelijke minderheid in Israël/Palestina(!) meer is.

Marquardt-deskundigen moeten maar uitmaken of de schets die Stam van zijn theologie geeft hem recht doet. Mij gaat het nu om iets anders. In zijn bespreking stoort mij dat hij de solidariteit met de om recht roepende Palestijnen kritiekloos verbindt met het belang van Israël. Opkomen voor hen doe je met het oog op Israël. Dat is een fictie, die het geweten kennelijk moet sussen. Opkomen voor Palestijnen betekent opkomen voor de vijanden van Israël.

Ik zal niet ontkennen, dat de politiek en de militaire interventies van Israël bikkelhard zijn. Ik zal niet ontkennen, dat het lot van Palestijnen dramatisch is. Toch weiger ik het sjabloon van agressor/slachtoffer te hanteren. Dat is een ongepaste versimpeling van de gecompliceerde werkelijkheid. Stam maakt zich zorgen over het voortbestaan van de Arabisch-christelijke minderheid in Israël. Zeker, hun bestaan staat onder druk. Niet zo vreemd als vanuit de Arabisch-Palestijnse wereld (met steun van hun westerse supporters) Israël, de staat waarbinnen zij leven, continu gecriminaliseerd wordt en zij daar vatbaar voor zijn. Waar ik mij zorgen om maak, is dat in vrijwel de gehele Arabische en zeker de Palestijnse wereld nauwelijks nog Joodse minderheden zijn. Waar ik mij zorgen om maak, is dat dàt het voorland is van een eventuele Palestijnse overwinning. Want laten we wel wezen: een tweestatenoplossing is ook door de Palestijnen nooit als een eindstation gezien. Het gaat hun om Palestina en dat is inclusief het huidige Israël. Ik wil er niet aan denken wat dat betekent. Ik hoop dat ik dan niet aan de kant van de overwinnaars gevonden word.

Het beeld dat Stam van Israël schetst, dat het land van meet af aan gewelddadig geweest zou zijn en gericht op overheersing, doet Israël onrecht. Ook bestrijd ik dat de ‘ideologische veren’, waardoor Marquardt en anderen op het verkeerde been gezet zouden zijn, nu wel zijn afgeschud. Vergeten zijn de gruwelijke aanslagen van o.a. München, in de bars en bussen van Israël. Vergeten wordt de continue stroom van raketten op Israël; vergeten de dreigende machtsconcentraties aan haar grenzen. Ik hoor er Stam niet over.

Kennismaken met Israël is inderdaad niet altijd aangenaam. Vrijwel in ieder gesprek is de diepe angst voor het bestaan merkbaar. Die angst wordt niet weggenomen, maar versterkt door zich luidruchtig solidair te verklaren met degenen die die angst aanwakkeren. Aan die angst hebben ook wij als Europeanen bijgedragen. Zou nu niet ook van Marquardt te leren zijn, dat we juist als Europeanen voor die ongemakkelijke waarheid niet moeten weglopen? Precies dat doen we als we ons van Israël afkeren en ons solidair verklaren met zijn vijanden. En als je daar toch voor kiest, motiveer dat dan alstublieft niet door te zeggen, dat je dat doet met het oog op Israël.

At Polhuis

(In de Waagschaal, jaargang47, nr. 8. 23 juni 2018)