Job op het leesrooster
Vijf weken achter elkaar staat in de maand juni het bijbelboek Job als alternatieve lezing op het oecumenisch leesrooster. ‘Job’. Alleen al bij het horen van de naam van dit bijbelboek, kan er een zware zucht gehoord worden bij kerkgangers en predikanten. Job wordt al snel geassocieerd met veel ellende en de weerbarstige vraag ‘God waarom?’ Toch blijft het bijbelboek Job ook trekken. Het is immers een boek dat dicht bij de mens staat ondanks de grote lappen tekst waar moeilijk doorheen te komen is.

Wanneer je leven in stukken breekt, dan heb je een leven er vòòr en een leven er ná.
Job was niet de eerste die dat overkwam, er zijn meer mensen met die ervaring.

In het boekje Jemima, dochter van Job krijgt één van de uitzonderlijk mooie dochters uit Jobs tweede leven het woord. Haar verhaal biedt een ander zicht op Job dan we gewend zijn…

Ik weet niet of je weleens iets over het leven van Job hebt gehoord,
maar voor het geval je het niet weet zal ik het gelijk maar zeggen:
… ik ben niet zijn eerste oudste dochter!
Mijn broers zijn niet zijn eerste zonen.
Mijn vader had zeven zonen en drie dochters.
Vroeger .…

Zo vertelt Jemima over het leven van haar vader Job. Ze vertelt over de dodelijke slagen die hem treffen en over Jobs schreeuwen naar God. Het is een verhaal over rouw, over vrienden, over vechten met God. Het is een vertelling over lijden maar ook over herwonnen leven.

In het eerste deel van het boekje vertelt Jemima in de ik-vorm haar verhaal. Het is geschreven door Heleen Pasma. Door haar liefde voor de Hebreeuwse taal en haar pastorale ervaring kom je als lezer dicht bij de bijbelse Job en kan het verhaal raken aan je eigen leven. Annemarie Hagoort volgt in dichtvorm en gespreksvragen de thema’s die in het verhaal worden aangereikt.

Vraag: Wat weet je van het leven van je ouders?

Job – verhaal vol zorgzaamheid
Jemima is de dochter die voor haar vader zorgt in zijn ouderdom. Als mantelzorger komt ze heel dicht bij hem. Ze ziet zijn littekens en durft het gesprek met hem aan te gaan. Ze hoort hoe Job in zijn eerste leven voor zijn eerdere zonen en dochters bad. Uit voorzorg dat ze een ander geen kwaad zouden doen, bracht hij offers. Onvoorstelbaar groot was zijn verdriet toen zijn zeven zonen en drie dochters omkwamen door een natuurramp. Zorgzaam zonder woorden, zitten zijn vrienden zwijgend zeven dagen lang bij hem.

Vertel eens!

wat bijzonder
dat een dochter
haar vader vraagt
naar zijn vorig leven

wat een moed
om het verleden
open te breken
om kwetsbare wonden
als littekens te laten bestaan

wat een liefde
en respect
laat zij zien
met deze warme woorden
van verbondenheid

Jemima, dochter van Job

kinderen
die vragen
naar het verhaal
van hun ouders

Job – parabel vol wijsheid
De vraag die altijd weer opkomt wanneer het gaat om bijbelse verhalen: … is het ècht gebeurd? heeft Job ècht bestaan en is hem dit allemaal ècht overkomen? Niemand kan daar antwoord op geven. Alleen zien we dat in àlle tijden en overal in de wereld mensen geslagen worden door het leven, dat er lijden is zonder zichtbare oorzaak en – als je geluk hebt – een opkrabbelen tot een nieuw leven.

Mozaïek

ik houd van mijn God
altijd al gedaan

waarom zou ik
de Eeuwige vervloeken

ondergedompeld
in diepe donkere modder

lijkt het
alsof ik niet besta

maar ik weet
wel beter

achter de schermen
worden scherven
geschaafd

wordt vertrouwen
geboren

en heel voorzichtig

verschijnen
nieuwe kleuren
door oude verhalen heen

en zie ik
het mozaïek
van mijn leven

Job – speelbal tussen God en satan?
Wie het boek Job leest vanuit de eerste hoofdstukken die zich buiten het zicht van Job afspelen, is geneigd God bijzonder oneerlijk te vinden. Wat een streek levert God Job, door hem in handen te geven van de satan, de aanklager. Maar gaat het verhaal echt over een weddenschap tussen God en satan? Je kunt je ook afvragen waar het in het leven over gaat: over hèbben of zijn?

Kijk hoe Job is, zegt God.
Kijk wat hij heeft, zegt satan.

“JEMIMA, dochter van Job” laat zich lezen zònder het raamwerk van het hemelse gerecht. Jemima vertelt haar verhaal, zoals het zich kan hebben voorgedaan aan Job en zijn omgeving, zonder dat zij iets weten van een uitdaging van satan aan het adres van God.

In heel het boek Job speelt de vraag: over welke God gaat het eigenlijk? In de gesprekken met de vrienden klinken de namen El, Sjaddai, Elohim, Eloha. Namen die gebruikt worden voor en door alle volken. Die godsnamen staan voor bepaalde godsbeelden:

God zegent de rechtvaardigen en straft de boosdoeners.
God is almachtig en vergist zich niet.
Het heeft de Almachtige behaagd je kinderen tot zich te nemen.
Je hebt gezondigd Job, daarom …

Alleen in het begin, in 12:9 èn in zijn confrontatie na de storm is sprake van de Eeuwige, de specifieke relatienaam van Gods verbond met zijn volk Israël.

Job als slachtoffer
Hoe gaat Job om met zijn grote verdriet?

Mijn vader voelde zich geen zielig slachtoffer van de omstandigheden.
Lijden dat deed hij. Meer dan ik me kan indenken.
Maar ligt er een bedoeling in het ongeluk dat je overkomt?

Er is veel geschreven over de zin van het lijden. Er is ook veel verdriet voortgekomen uit goedbedoelde adviezen van anderen en sommigen weten precies wat God wil. Je kunt elkaar wel achteraf vertellen hoe je leven verlopen is na een ingrijpende gebeurtenis.

Vraag: Kan lijden betekenis krijgen in je leven?

Mensen zeggen
God zal er
wel een bedoeling
mee hebben

o ja?
hoe weet je dat?

Job als schuldige
Zijn vrienden legden de schuld bij Job: het kan niet anders dan dat je ergens in gebreken bent gebleven. Job was het er niet mee eens en ging God bevragen. En God bevroeg op zijn beurt weer Job. Job en God spraken met elkaar.

Natuurlijk is hij de Machtige, is hij Sjaddai,
maar als hij zich kennen laat als Adonai…, hoe moet ik dat zeggen,
dan is het als de arm om je heen, de dichtbije, die er is,
die er zijn zal zoals hij er was.

Job, de keer in zijn leven, helend inzicht
De keer in Jobs leven kwam, toen Job vanuit de diepte van zijn lijden, besefte dat de Eeuwige groter en grootser is dan hij kon overzien. Jemima vertelt:

Ik zag de glans in zijn ogen toen hij vertelde over het moment dat zijn tweede leven begon.

Job keerde zich van binnen naar buiten. Hij richtte zich op God en op de mensen om hem heen. En hij begon te bidden voor zijn ‘vrienden’ zoals hij ooit in zijn eerste leven voor zijn zonen en dochters bad.

hoe goed
en moedig
is het
als mensen

– zelf
nog drijvend
in het tranendal
van verdriet –

bidden
voor wie niet begrijpt
hoe pijnlijk
leven
soms kan zijn

Jemima, dochter van Job is geschreven door Heleen Pasma en Annemarie Hagoort en uitgegeven door Theologische Uitgeverij Narratio. Het is onlangs gepresenteerd aan Prof. Maarten den Dulk, in boekhandel De Drukkery in Middelburg.

(In de Waagschaal, jaargang 47, nr. 6. 26 mei 2018)