De impasse van de prediker in deze tijd is pijnlijk voelbaar. Hoe kan je profeet zijn in een corrupte wereld. Je bent toch zelf deel van die wereld en dus medeplichtig aan die corruptie. Waar haal je dan het recht vandaan om anderen de les te lezen?

Op hilarische wijze wordt deze impasse doorbroken door de lectuur van De Reynaert, het ‘middeleeuwse meesterwerk’ (Frits van Oostrom). De hoofdrolspeler, de vos, is een doortrapte boef, een misdadiger die geweld niet schuwt. Maar als zijn rechters hem willen veroordelen, brengt hij met magistrale, retorische kunst aan het licht hoe doortrapt ze zèlf zijn. De rechters worden terechtgesteld! En de lezer schatert en moet de vos wel bewonderen. In dit verhaal wordt elk moralisme doorgeprikt, terwijl het onrecht in de maatschappij keihard aan de kaak wordt gesteld. Geen wonder dat De Reynaert door de eeuwen heen werd overgeleverd, uitgebreid en becommentarieerd.

In de tijd van de Reformatie kreeg een zekere Hartmann Schopper de geest om die traditie voort te zetten. Hij was een gesjeesde student, had gevangen gezeten, ging in arren moede het leger in, maar mislukte jammerlijk, nog voor de veldtocht goed en wel begonnen was. Toen hij weer min of meer was hersteld, besloot hij het Reynaert-verhaal in het Latijn te vertalen en met eigen commentaar aan te vullen. Het geheel droeg hij in 1567 op aan de Habsburgse keizer, die hij tijdens zijn diensttijd nog lijfelijk had aanschouwd. Zo wilde hij de culturele en politieke elite overtuigen van het belang van dit document humaine. Hij wilde de profetische kracht ervan doorgeven aan zijn tijdgenoten. De Reynaart als een passie-preek in disguise. Hij wilde met name de politieke leider van zijn land waarschuwen: ‘Uw ziener wil ik zijn’. Zeker, zijn boek deed het destijds goed, maar wie kent Schopper nog?

Het boek van deze Schopper viel vorig jaar in handen van John van Eck, theoloog en filoloog, die legerpredikant is geweest en die een bezonnen ervaringsdeskundige is geworden op het gebied van de politieke strekking van de prediking. Vertrouwd met de Reformatie als hij is, begrijpt hij het existentiële belang van deze Reynaert-bewerking en met name van de fantastische wijze waarop daarin het onrecht ontmaskerd wordt. Vooral wordt hij meegenomen door het anti-oorlogs pleidooi, waarmee de keizer op indringende wijze wordt gewaarschuwd. En zo gebeurde het dat John van Eck op zijn beurt een sprankelend boekje schreef met vertalingen van fragmenten van Schopper die hij door middel van eigen commentaar doorzichtig en toegankelijk maakt. Wie zich zorgen maakt om de preek in deze heilloze dagen, mag dit boekje niet missen.

Maarten den Dulk

Dr. Maarten den Dulk is emeritus hoogleraar praktische theologie

N.a.v. John van Eck, ‘Uw ziener wil ik zijn’. Schoppers bewerking van het Reynaert-verhaal als profetie voor kwade tijden (Utrecht 2025).

Schopper wilde de profetische kracht van De Reynaert doorgeven aan zijn tijdgenoten. Het is een passie-preek in disguise

In de Waagschaal, nr. 3, 8 maart 2025