Recentelijk gingen twee verzoeken aan het moderamen van de Generale synode rond om zich publiekelijk uit te spreken: voor een staakt-het-vuren in Gaza, en tegen de PVV en racisme. Eerder was er zo’n oproep over het klimaatprobleem. Natuurlijk staat de PKN in een traditie van publiek, ‘profetisch’ spreken. Maar dat was de robuuste volkskerk, die zich een profetisch ambt toedichtte en zich richtte tot volk en overheid. De kerk legde gewicht in de schaal, met haar ledenaantal en vanwege het gekerstende karakter van de samenleving. De huidige context is door secularisering, ontkerstening en toegenomen mondigheid heel anders. Kan de kerk hier nog steeds als voorheen profetisch spreken? Voegt dat wat toe? Ik vrees dat deze appèls aan de kerk onderhuids een verdere secularisering inhouden. Want wat is kerkelijk spreken eigenlijk?

In de genoemde gevallen wordt de kerk opgeroepen aan te sluiten bij bestaande maatschappelijke debatten, daarin positie in te nemen. Weliswaar gebeurt dat met een beroep op haar wezen als kerk, om naar haar roeping profetisch te spreken, en is er een herkenbare motivatie vanuit geloof en evangelie. Toch benadert men de kerk vooral als een maatschappelijke organisatie, die zich zoals andere vanzelfsprekend publiekelijk politiek manifesteert. De kerk laat in geen van de voorbeelden een werkelijk eigen geluid horen. Het ‘profetische’ lijkt een religieuze sanctionering van een ook seculier ruim voor handen geluid of standpunt. Een eigen kerkelijk spreken en handelen is hier ver te zoeken.

Uiteraard hoort ‘spreken’ bij de kerk. En de kerk is ook een politiek lichaam. De genoemde oproepen behelzen belangrijke thema’s die haar aangaan, waar ze wat mee moet. Maar publiek spreken kan niet het eerste zijn. Misschien schat ik de kerk te kwetsbaar in, maar mijn vrees is dat ze zichzelf in het publieke, politieke zou verliezen. De kerk is niet robuust tegenover de wereld, maar moet alle zeilen bijzetten om haar wezen en roeping vast te houden, en niet te seculariseren.

Het eigenlijke, primaire kerkelijke spreken vindt plaats in de gemeenschap, in de liturgie, in de omgang met haar bronnen. Daar is profetisch spreken in eerste instantie op zijn plaats, met noties als oordeel, zonde, bekering, afgoden, het zoeken van God en zijn dienst. Laat de kerk dat bewaken. En laat ze daar dan wel de genoemde thema’s ter sprake brengen, in relatie tot de Ene. Dat in die gemeenschap pro-Israëlische PVV-ers en pro-Palestijnse PvdA/GL-ers het Woord horen, de maaltijd vieren, en in gesprek gaan. Die praxis zou sprekend genoeg zijn, en mogelijk vindplaats voor daadwerkelijk kerkelijk spreken.

Coen Constandse

In de Waagschaal, nr. 2, 3 februari 2024