Uniek is elk mens, maar Hebe Kohlbrugge was bijzonder uniek. Ze stierf 13 december 2016, onwaarschijnlijk oud, in de leeftijd van 102 jaar. Wat een wakkere en dappere vrouw was zij! Wat een rijk en vruchtbaar leven!!

Haar levensverhaal schreef ze op in een boek met de titel ‘Twee maal twee is vijf’. Een haar karakteriserende titel, want de meest onomstotelijke waarheden kon ze van een vraagteken voorzien. Ze leefde – met Vaclav Havel gesproken – in(en uit)de waarheid, zonder er over te beschikken. De leugen en het onrecht verdroeg ze niet. Daarvoor was het ons geschonken leven te goed en te mooi. Zij kon niet in God geloven en Hem danken zonder te protesteren en in verzet te komen tegen onvrijheid en ongerechtigheid. Dat heeft ze vanaf haar moedige en riskante verzet tegen het nationaalsocialisme tot aan de Palestijnse kwestie als haar blijvende levenstaak ervaren. Lijdzaamheid was haar vreemd.

Daarbij kon ze op krachtige wijze partij en positie kiezen. Niet zelden is zij beticht van rabiaat anticommunisme, van (samen met haar zuster Hanna) anti- islamisme of van een anti-Isarël gezindheid, maar voor dat soort aantijgingen was Hebe volstrekt immuun. Daar liet zij zich niet door van de wijs brengen of het zwijgen opleggen. Ze zei wat ze meende dat er gezegd of gedaan moest worden. En ze deed het, altijd weer, haar leven lang. Vrij en vrijmoedig. Zelfbewust en onbevreesd.

Zonder botsingen en conflicten kon wel miemand langere tijd met Hebe omgaan. Eigenzinnig als ze was, stellig in haar oordeel, streng in haar ethiek. Een lastig mens hebben velen haar gevonden en ze was dat ook, maar je wist en je voelde, als je haar wat beter leerde kennen, dat het haar uiteindelijk ging om vrede en vriendschap tussen mensen. Daarom moest je haar wel respecteren en bewonderen, ja, van haar gaan houden. Dat hebben velen gedaan.

Want wat had deze strijdvaardige vrouw veel vrienden en bewonderaars! Vroeger in inmiddels lang vervlogen tijden en nog steeds, in binnen- en buitenland. En niet de minsten. Ze komt voor in menige biografie. Heel uitvoerig in die van de verzetsman en journalist Henk van Randwijk, in de memoires van Visser ’t Hoft, in de recente biografie van K.H. Miskotte, zij het maar één keer. Zij was in de oorlogstijd innig bevriend met de Amsterdamse predikant en eminente theoloog Jan Koopmans, die van ‘Bijna te laat’, en die ze altijd ‘Flip’ bleef noemen; met Beyers Naudée uit Zuid- Afrika, met Gustave Heinemann, de Duitse Bondspresident en in Nederland met onder meer Hannes de Graaf, Arend van Leeuwen, Ad den Besten, Ien Dales en ik zou niet weten met wie al niet. Het waren er vele honderden met wie ze zakelijke en/of vriendschappelijke contacten onderhield. Een breed en wijdvertakt netwerk, zou je tegenwoordig zeggen, van politici, theologen, maar ook gewone Utrechtse burgers en kerkgangers.

Bijzonder dierbaar en misschien haar grootste trots waren haar de ruim tachtig studenten die destijds (van 1963-1993) op haar instigatie en onder haar auspiciën één of twee jaar in Oost-Europa studeerden. Op ieder van hen heeft dat verblijf daar een onuitwisbare indruk gemaakt en sommigen hebben vanuit die ervaring er een half levenswerk aan overgehouden. Zonder Hebe was hun leven anders verlopen. En zeg nu niet: dan was er wel een ander geweest die hen op dat spoor had gezet. Die ander was er eenvoudig niet, want Hebe Kohlbrugge was uniek, onverwisselbaar en onvergetelijk. Zo willen we haar gedenken.

Rens Kopmels