Enkele dagen voordat Hebe Kohlbrugge overleed, schreef zij een pittige brief aan IdW waarin zij haar teleurstelling over de biografie van Miskotte uitsprak. Om haar te eren als de soms rond, maar veelal raak schietende vrouw die zij was, geef ik het grootste gedeelte van “deze hartekreet, die je hopelijk opneemt” weer (WtB).

Voor mij ligt ‘Miskotte’ en uiteraard sla je de bladzij op die je aangaat: ‘Betere weerstand’ (blz. 195). Ik lees: “de brochure werd door de Lunterse Kring verspreid”, en ik denk: ‘ach wat leuk, ze plakten postzegels en draafden naar de brievenbus.’ En wie waren ‘ze’: geen club of vereniging, losse personen die elkaar meer of min toevallig in Lunteren hadden ontmoet op een uitnodiging van Koopmans, maar zonder enige regel of verplichting of afspraak. De voorstelling die we krijgen van de Lunterse Kring is onjuist!

30.000 exemplaren gingen door de handen – van wie? Van dr Oorthuys, van prof. dr Hanna Kohlbrugge en Hebe Kohlbrugge om te verdwijnen in 6000 door ons geschreven enveloppen, 24000 resterende werden met een aantal geënveloppeerde in pakjes gebundeld, die Oncko Heldring her en der door heel Nederland bracht bij vertrouwenwekkende personen die in Lunteren waren geweest. Geheel onvoorbereid ontvingen zij dit pakje met de mededeling de enveloppen op een bepaalde dag en een bepaald uur te posten en de overige losse exemplaren naar eigen inzicht te verspreiden. Het overviel hen, ze moesten handelen, en zij hebben gehandeld en de 30.000 exemplaren verdwenen in de kortste keren, maar niet zonder een zekere angst en zorg. Of niet menigeen gedacht heeft, zoals prof. dr Hendrik Kraemer dit tegen ons zei: ‘dit niet, dit nooit, dit mag niet, te gevaarlijk’?

Maar het is geschied. Toch krijgen Oorthuys, en Heldring en Hanna Kohlbrugge geen vermelding en zonder hen was toch alles mislukt en dit verzwijgen en deze zielloze weergave doen intens pijn. “De herinnering aan wat wij doorgemaakt hebben moet als een onuitwisbaar besef bewaard en vruchtbaar gemaakt voor de toekomst”, aldus Miskotte blz 246. […]

Ik heb het boek aan zijn bezitter teruggegeven, maar ik behoud de herinnering aan mijn warme vriendschap met Miskotte, aan de Betere Weerstand, aan de fijne autotochten samen naar de Karl-Barth-Tagungen (onze eerste gemeenschappelijke reis naar de DDR nog met Russisch visum), aan ons weerzien na mijn thuiskomst uit Ravensbrück en aan de vele bezoekjes in Voorst: zo mocht ik de mens Miskotte ontmoeten.

7 december 2016, Hebe Kohlbrugge