Een christelijke visie op valse verdedigers van het christendom resp. de zgn. joods-christelijke-humanistische traditie

Enkele stellingen

1. De stem van het volk is niet de stem van God. De stem van God roept op tot samenleven met een ieder en is kritisch op onrechtvaardigheid en asociaal gedrag. De stem van God wijst ons naar een stad waarvan de poorten open zijn, het nieuwe Jerusalem.
2. Joodse profeten ontwikkelen vooral in ballingschap een blik voor heel de mensenwereld. Israël is gehouden om de geboden te onderhouden als lichtend voorbeeld voor andere volken. Zij maken deel uit van Gods schepping. In het populisme blijft de blik gebonden aan het eigene (in het Grieks het ‘idiote’). ´Eigen volk eerst´.
3. Deze universele blik vindt zijn voortzetting bij de eerste christelijke gemeenten die haar deuren wijd openden voor een ieder die er maar wilde komen, was deze iemand jood of niet-jood, man of vrouw, vrije burger of slaaf (Gal. 3,28). Populisten discrimineren in afkomst en geaardheid, in religie en maatschappelijke positie.
4. De christelijke gemeente heeft integratie op het oog en niet uitsluiting. Een ieder is een kwetsbaar mensenkind en is bij God geaccepteerd en dus ook bij hen die in deze genadige God geloven. Populisten wijzen de ander af en maken een scheidsmuur tussen eigen en vreemd, tussen elite en volk. In Christus zijn alle scheidsmuren overwonnen en afgebroken (Ef. 2,14). De christelijke gemeente was van meet af aan een oecumenische gemeenschap.
5. Het ‘minder, minder’ is niet alleen een getalsmatige categorie, maar ook een normatieve. Diegenen die van buiten komen, worden ook als minder beschouwd en veroordeelt met stereotypen van crimineel of terrorist. In de joodse, de christelijke en de met deze twee stromingen samenhangende humanistische traditie wordt de ander niet op grond van zijn of haar anders- of zo-zijn veroordeeld. Ieder mens is voor God gelijk en gelijk veel waard zonder aanzien des persoons. Ook zijn wij door onze voorganger Jezus van Nazareth gehouden om niet te oordelen (Mat. 7,1-6).
6. Populisten baseren hun beloftes van veiligheid en orde, andere verdeling van de maatschappelijke rijkdommen op boosheid en angst om tekort te komen of zelfs slachtoffer te worden van de elite, de terroristen, de moslims…. De christelijke boodschap begint bij de geboorte van Jezus met: ‘Vrees niet’. (Zie het opschrift op het Brandenburger Tot na de aanslag in Berlijn.) Dit betekent niet om angsten niet au serieus te nemen. Dit betekent wel om zich door hen niet te laten beheersen. Niet angst, maar behoefte en verlangen zijn leidend in het luisteren en omzien naar elkaar.
7. Populisten onttrekken zich aan toetsing en correctie van hun denkbeelden. De fixatie op het eigene correspondeert met de fixatie op het ‘ik’ van de leider. Het narcistische beeld is evident. Jezus Christus is door een populistisch opgehitste menigte aan het kruis geslagen. Onze ‘leider’ is een geschonden, geslagen, verwonde medemens die juist zo de diepte van de liefde Gods heeft laten zien. Hier zijn overgave, toewijding en dienstbetoon de verlossende kenmerken en niet zelfzuchtige eigenmacht en machtswaan.
8. Door joodse, christelijke en humanistische waarden als elementen van een identiteit in te zetten om vooral moslims weg te zetten en te minachten is een pervertering van deze waarden die integratie, tolerantie, acceptatie en sociale rechtvaardigheid beogen.
9. Populisten verdraaien de waarheid, ontkennen feiten of scheppen zelfs ‘alternatieve feiten’ om mensen tegen elkaar op te hitsen, zand in de ogen te strooien en het gelijk aan de eigen kant op te blazen tot ongekende en niet meer te volgen proporties. Joden en christenen (ook moslims) weten, dat God een God van waarheid is, van betrouwbaarheid en recht. We zullen dat steeds moeten zoeken en mogen de waarheid niet ontwijken ook al komt zij ons niet gelegen. ‘De waarheid maakt vrij’ (Joh. 8,32). In de verwerking van de Holocaust, zo ver dit überhaupt mogelijk is, was en is dit geloof een bron om de waarheid over verraad, onverschilligheid en corrupte verrijking niet te ontwijken. (Vgl. ook het verhaal van de ‘waarheidscommissie’ in Zuid-Afrika!)
10. Populisten proberen steeds meer de instituties van democratie en rechtsstaat te verzwakken door hen als nep etc. te diffameren. Deze instituties zijn vruchten van de joodse, de christelijke en de humanistische tradities. Ik zie de populisten hen niet verdedigen, in tegendeel! Wij dienen deze instituties en instanties juist hoog te houden. Zelfs bij partijen met een expliciete verwijzing naar het christendom in hun naam is deze achting van de rechtsstaat niet meer veilig. Dit proces van wegglijden baart mij grote zorgen. Met Bonhoeffer deel ik de overtuiging dat op het moment dat humane instituties worden afgebroken de kerk geroepen is om voor hen op te komen.

Rainer Wahl

Dr R. Wahl is predikant in Ermelo en Ede (PKN)