Aan het begin van de zomer ben ik naar de Maria-tentoonstelling in het Catharijneconvent geweest en aan het einde van de zomer naar het Lorelei-festival, een vrouwenfestival dat dit jaar ook over Maria – en Maria Magdalena – ging. Vlak voor mijn vertrek naar het Lorelei-festival reflecteerde ik op de merkwaardige voorstelling van Maria en Maria Magdalena op beide evenementen.

De komende week is het Loreleifestival in Zeewolde. Dat is een meerdaags festival voor vrouwen. Ik ben er vrijwilliger. Het doel van het festival is om vrouw-zijn vieren, te eren en te delen. Er zijn workshops en rituelen. Mijn doelgroep, de nieuwe spirituelen, komt naar dit festival, dus dat is bere-interessant. Wat denken ze? Wat voelen ze? Wat vinden ze fijn en wat raakt ze? Er komen ongeveer 900 vrouwen. Ik ga er wc’s schoonmaken. Zo is het te betalen, ben ik van binnenuit betrokken en kom ik veel aan de praat. Ik heb een klein tentje gekocht, om in te slapen. Dit jaar zijn Maria en Maria Magdalena het thema.

Op dit moment is Maria enorm in. De afgelopen maanden was er een Maria-tentoonstelling in het Catharijne Convent, die 65.000 bezoekers trok. Ik ben er geweest en heb me verbaasd. In een van de zalen op die tentoonstelling werden beelden van Maria en van vrouwenfiguren die misschien in de verte op haar lijken bij elkaar gezet, en die kregen dan allemaal dezelfde betekenis. Vrouwe Fortuna droeg de hoorn des overvloeds en Maria had Christus op schoot. Ze hadden dus allebei iets bij zich. Vrouwe Fortuna was brengster van geluk en omdat Maria op haar leek, was zij dat ook: “In het christendom is Maria, met Christus op haar arm, ook een brengster van geluk, rijkdom en overvloed.” Ik viel om van verbazing toen ik dit las. Maria is goddelijke moeder, troosteres, vol van genade, ze draagt en baart de verlosser, bevrijder, heiland, lijdende dienstknecht. Maar nergens in het christendom is zij de brengster van geluk, rijkdom en overvloed.

Dezelfde verbazing overviel me toen ik gisterenavond de beschrijvingen las van de workshops op het Loreleifestival. Zulke wonderlijke dingen werden over de beide Maria’s geschreven. Maria en Maria Magdalena zouden verbonden zijn met de “spirituele vredesgemeenschap van de Essenen”. En Maria Magdalena zou een “ingewijde Priesteres van Heilige Seksualiteit uit de tempel van Isis” zijn. Ik kon er niet van slapen.

Toe-eigenen

Hoe ga ik me hiertoe verhouden? Ik heb er nog geen goed antwoord op, maar een begin is er. Toen ik vanmorgen wakker werd herinnerde ik me een boek over Clara van Assisi. Dat ging over de verschillende beelden die in de loop van de tijd over deze eerste vrouwelijke volgelinge van Franciscus gemaakt zijn. Toen Clara heilig werd verklaard, vlak na haar dood in 1255, had de paus een identificatie-model nodig voor vrouwelijke religieuzen. Clara werd toen verbeeld als neutrale slotzuster, die leefde in de beslotenheid van het klooster, biddend, boetend en vastend. Ze was ‘een vaas van nederigheid, een kluis van kuisheid, een vuur van liefde’. Clara had ook een sterk activistische kant, maar die werd weggelaten. Die activistische kant, Clara’s strijd om arm te mogen zijn als religieuze, werd in de loop der eeuwen gebruikt door Clarissen die hun orde terug wilden brengen naar de oorsprong van evangelische armoede. Feministen benadrukten in de jaren negentig de eigenheid van Clara, haar eigen weg en onafhankelijkheid. Al naar gelang de behoefte, krijgt Clara de kleur die nodig is.

Zo is het ook met Maria en Maria Magdalena. Ze krijgen de kleur die nodig is. Vrouwen hebben meestal geen positieve relatie met hun lichaam. Te dik, te dun, te grote borsten of juist te kleine. De bezoeksters van het Loreifestival verlangen ernaar dat hun vrouwelijkheid gewaardeerd wordt, dat ze houden van zichzelf, van hun lichaam en van hun seksualiteit. Ook willen ze graag vrijer en onafhankelijker zijn. Ze willen liefde in hun leven en vergeving. Ze zien die verlangens in de beide Mariagestalten terug. Het waren vrouwen zoals zijzelf ook zouden willen zijn. Zo liefdevol en vredevol als Maria; zo vrij, en sensueel als zij zich Maria Magdalena voorstellen. Ik zie dit ook als een ‘toe-eigenen’ van Maria en Maria Magdalena. Die zijn geen eigendom meer van de kerk en van het christelijk geloof, maar van henzelf, van individuele vrouwen, die een eigen relatie met hen hebben. Ze spelen een rol in meditaties; ze staan op altaartjes en komen voor in gebeden. Mariaplaatsen worden bezocht en de energie die daar hangt wordt besproken in hun Facebookgroepen. Bij de Mariatentoonstelling werd Maria in die zaal naast de andere godinnen bevrijd van haar kerkelijke rol en in de ruimte gezet. Niet meer de mindere, waarbij haar zoon de grote rol heeft, maar evenwaardig naast andere grote voorspoed brengende godinnen.

Onbereikbaar

Ik vind deze nieuwe interpretaties niet prettig. Ik vind dat ze historisch kant noch wel raken en ik voel me er ongemakkelijk bij. Diep in mij is een stem die zegt: Jullie doen wel iets met deze Maria’s, maar ze zijn van ons! Ze komen uit mijn traditie. Jullie kunnen dit alleen maar doen, omdat wij er al die eeuwen zijn geweest. Omdat we Maria hebben aanbeden en met haar hebben gerouwd en alles van haar hebben verdragen, van haar nederig ‘ja’ zeggen tot haar irritante onbevlekte ontvangenis. En omdat we Maria Magdalena in ere hebben gehouden, met prachtige kunst en soms als hoer, maar net zo goed als eerste discipel die het lege graf ontdekte en die Jezus voorbereidde op zijn dood. Het maakt me ook verdrietig. Negenhonderd vrouwen gaan met Maria en Maria Magdalena bezig op het Loreleifestival en onze kerken blijven leeg.

Maria is altijd onbereikbaar geweest. Vrouwen waren nooit zo nederig en kuis als Maria. Maria hield vrouwen eronder. Maria Magdalena deed dat ook, zij vertegenwoordigde het schrikbeeld veroordeeld te worden als slet. Maar deze gestalten op het Loreleifestival houden vrouwen er net zo goed onder. Ook dit zijn onbereikbare ideaalgestalten. De seks zal nooit zo mooi zijn als die van Maria Magdalena en de grote vrede van Maria blijft aanmodderen. Tegelijkertijd zie ik dat de vrouwen op het festival het toe-eigenen van de Maria’s hard nodig hebben. Zo simpel is het. Deze vrouwelijke gestalten geven een oriëntatiepunt waar ze naar verlangen: vrijheid, liefde, vrede met hun lichaam, en sensualiteit.

Berthe van Soest

Berthe van Soest is theologe te Hoofddorp en was pionier voor ‘nieuwe spirituelen’ te Breda