In de duiding van de verkiezingswinst van de PVV werd veelal naar de VVD gewezen. Er moet echter ook naar links gekeken worden, in het bijzonder GroenLinks-PvdA. Want de stem op de extreem-rechtse Wilders berust voor een deel op – klassiek gesproken – linkse overwegingen.

De links-progressieve stem – ook D66, SP en splinters als Volt, Denk, PvdD en Bij1 – varieerde vanaf 2003 tot 2021 tussen de 63 en 71 zetels. In 2023 is die met 47 circa 25% lager. De enige keer dat links-progressief vergelijkbaar scoorde (49 zetels) was in 2002. Net als toen met Pim Fortuyn koos nu een deel van de voorheen traditionele PvdA-achterban voor een rechtse leider die haar sociaal-economische zorgen verwoordde.

De relatieve tevredenheid bij GL-PvdA is in dit licht onbegrijpelijk. Zelfs met de strategische stem tegenover een rechts blok is nauwelijks winst geboekt. De combinatie is niet meer gebleken dan de som der delen: men kreeg alleen de stem van beide partij-electoraten. Heeft men eigenlijk wel meer dan dat beoogd? Van een serieuze poging om de van de PvdA vervreemde achterban terug te winnen is geen sprake geweest. Het discussiestuk ‘Samen onze toekomst in handen nemen’ bevat meer zelffelicitatie dan zelfkritiek. Zelfonderzoek waarom links aan invloed verliest (terwijl linkse thema’s urgent en actueel zijn!) en waarom links gehaat wordt, ontbreekt.

Heel kort een poging: kwam men eerder op morele gronden (solidariteit, rechtvaardigheid) op voor de arbeider, later begon met hem ethisch de maat te nemen als hij moeite had met immigratie, zwarte piet wilde houden en niet duurzaam leefde. Links stond eerst naast het volk, en vervolgens ertegenover of eerder nog erboven. De afkeer van links is vergelijkbaar met die voor de Rooms-katholieke kerk. Men voelt de hypocrisie en men voelt zich verraden.

GL-PvdA lijkt nu de ambitie een brede volkspartij te zijn te hebben opgegeven. Men kiest voor de elite. De campagne leek vooral op kiezers gericht die ook D66, Volt en PvdD overwogen. Dat is begrijpelijk vanuit het hedendaagse politieke bedrijf, waarbij kiezersonderzoek de strategie bepaalt. Waar is redelijkerwijs winst te halen? Niet meer bij de traditionele PvdA-achterban, het volk, want die zijn te ver heen. Die strategie ondergraaft echter haar ethisch geladen politiek. Wat men Wilders verwijt – hele bevolkingsgroepen uitsluiten – doet men feitelijk zelf ook, als men geen serieuze poging doet om het volk te bereiken en (terug) te winnen. Bovendien lag zo de sociaal-economisch linkse stem nu te raap voor rechts, en kon het volk in de waan blijven dat klimaatopwarming een linkse, elitaire hobby is in plaats van het meest urgente probleem van deze tijd.

Coen Constandse

In de waagschaal, jaargang 52, nr. 12, 16 december 2023