Commentaar (De democratie lijkt op weg naar de uitgang)

logoIdW

 

 

Al tientallen jaren bevinden de grote volkspartijen zich in een crisis. Het vertrouwen van kiezers in politici daalt. Kiezers switchen makkelijk tussen partijen. De ledentallen van politieke partijen dalen. Partijleven en partijdemocratie verdwijnen. Het politieke landschap versplintert.

Al even lang krijgen politieke partijen goed bedoeld advies hoe ze zich uit deze crisis kunnen bevrijden. Er zouden referenda moeten komen of een gekozen burgemeester. ‘De PvdA moet economisch meer naar links en cultureel naar rechts’. ‘De partijen moeten meer luisteren naar mensen met een MBO-opleiding en naar mensen uit de regio’.

De adviezen zijn niet onzinnig, maar vergeten het belangrijkste: niet de politieke partijen of ‘het politieke bestel’ zijn in crisis. De samenleving is in crisis, de cultuur is in crisis. De crisis van de politieke partijen of van ‘de politiek’ is daar enkel een symptoom van.

De politieke partijen die het politieke bestel dragen werden gevormd rond het christelijke geloof of rond Verlichtingsidealen als vrijheid (VVD) of gelijkheid en broederschap (SDAP, PvdA). Ze waren hecht (AR, KVP, SDAP) of minder hecht verbonden met maatschappelijke instituties met soortgelijke idealen. Materiële belangen en factoren als regionale vertegenwoordiging speelden altijd een rol, maar ideologie domineerde de partijvorming.

In onze tijd zijn de meeste politieke partijen nog steeds gevormd rond geloof of Verlichtingsidealen. Maar dat geloof en dat idealisme is in de hele samenleving – en dus bij iedere afzonderlijke kiezer – minder geworden. Dus struint de kiezer van partij naar partij, maar voelt zich weinig gebonden aan de partij waar zij of hij op gestemd heeft. Wetenschappelijke bureaus kunnen nog zo hard hun best doen om de eigen partij opnieuw uit te vinden, het maakt het gevoel van afstand van de kiezer niet minder.

Hans van Mierlo geloofde indertijd dat het opblazen van het politieke bestel zou leiden tot een vernieuwde democratie. Zijn apocalyptische verwachtingen komen maar gedeeltelijk uit. De oude politieke partijen zakken inderdaad weg, maar hun sterven leidt niet tot een Pasen van een nieuwe democratie. Er komt geen nieuwe democratie en er komen geen nieuwe politieke partijen. En als ze er komen blijkt opnieuw dat waar geloof en Verlichtingsidealen wegvallen, etniciteit het leidende principe wordt (PVV, Forum voor Democratie, DENK).

Met het verlies van het geloof in God of in de Verlichtingsmens lijkt ook de democratie op weg naar de uitgang.

Coen Wessel