Wat is de kwaliteit van Houellebecqs nieuwe roman? In Soumission schetst de auteur een beeld van een geïslamiseerd Frankrijk. Zonder ironie schetst hij een beeld van de politiek-economische situatie in 2022. En de bijgestelde cultuur. ‘De Franse provocateur’ – schrijft NRC-correspondent Peter Vermaes – ‘laat niemand onberoerd’. Wat mij betreft, er zijn passages die me in de richting van neerslachtigheid duwen, en er is het dragende concept waarvan ik de realiteit niet wil.

NRC-recensente Margot Dijkgraaf schrijft: ‘Wat je schokt is de gelatenheid waarmee Frankrijk zich schikt naar haar nieuwe en politieke machthebbers. Frankrijk is dermate wanhopig, verwend en uitgehold dat niemand zich werkelijk opwindt’.

Natuurlijk, het boek is van voor Charlie Hebdo en de massale protesten. De kalashnikovs hebben een wake up call doen horen. Maar of de oproep te blijven denken in termen van een wij-cultuur duurzaam effect zal hebben? Bij veel Europeanen – zeker bij de PEGIDA – wappert de vlag van het exclusieve denken in wij & zij hoger dan de kiel van de wij-cultuur diep is.

En het dragende concept? Le Monde wijst erop dat Houellebecqs visie op de Islam vijandig is en recent. De bron van zijn opvattingen is de Britse, in Ca•ro geboren auteur Bat Yeor, die het begrip “Eurabia” gemunt heeft. Bat Yeor – ze wordt in de roman expliciet genoemd op blz 158 – is gevierd vanwege haar visioen dat Europa bezig is zich te onderwerpen aan de Islam. Door zijn christelijke wortels te vergeten en de Franse en Europese Joden uit te leveren om de Islamitische heersers te behagen. Die visie wil ik niet als een adequate weergave van de realiteit aanvaarden.

Maar een verzwakt Europa? Enige weken geleden woonde ik een synagogedienst bij in Naharya, Noord-Israël. De Sefardische gemeenschap begroette me vriendelijk. Joden uit Perzi‘, Tunesië, Irak, Lybië, Marokko, met indringende kennis van en ervaringen met de Arabische wereld. De levendige dienst was hartverwarmend. De belangstelling voor mij als Nederlander oprecht. Wie door hun ogen naar de Arabische wereld kijkt, ervaart een realistische inschatting van een vijandige, agressieve cultuur. Eén gesprekspartner merkte op – de prachtige gebedsruimte rondkijkend – ‘They want to destroy all this.’ Wie door hun ogen naar Europa kijkt, ziet naïveteit en gebrek aan kracht.

Soumission een selfie? De kwaliteit van de roman Soumission ligt inderdaad in de vraag die het boek oproept naar de vitaliteit van onze cultuur. Nederland anno 2015. Consumentisme, spirituele Alzheimer, de breed gedragen religie van de anti-religie. We moeten ons afvragen of ons huis op orde is.

André van Dijk

Literatuur: Margot Dijkgraaf: Absolute onderwerping aan de Islam; Peter Vermaes: Houellebecq laakt bovenal onverschillige Franse elites (NRC / Handelsblad, 7 januari 2015). Jean Birnbaum: Houellebecq et le spectre de califat (Le Monde, 9 januari 2015)

André van Dijk is oud-redacteur en docent retorica aan het Sint-Maartenscollege in Maastricht