Het radicalisme van Peter Rollins

Is ikon Christian?
Is ikon a church?
Does ikon believe in god?
Who is in ikon?
Who’s in charge?

Bovenstaande vragen gaan niet over de voormalige interkerkelijke omroep en worden ook niet gesteld door verontruste EO-leden, maar zijn te vinden onder het kopje FAQ (Frequently asked Questions = veelgestelde vragen) op www.ikonbelfast.wordpresscom. Dat is de website van de Noord-Ierse beweging Ikon, waarin theater en liturgie samenkomen en die zich presenteert als ‘iconic, apocalyptic, heretical, emerging, failing’. Wanneer je echter op de vragen klikt, gebeurt er niets, er komt geen antwoord. Dat komt niet omdat de website slecht wordt bijgehouden, bij ons ergernis nr. 1 van gemeenteleden die menen dat de kerk aan betere pr moet doen, maar is in dit geval een bewuste keuze. Ikon wil deze vragen onbeantwoord en open laten.

Ikon is opgericht door Peter Rollins (1973). Hij groeide op ten tijde van ‘The Troubles’, de burgeroorlog, waarbij 3800 doden vielen en die diepe sporen heeft nagelaten in zijn woonplaats Belfast. Als adolescent kwam hij tot geloof, een radicale bekering, hij sloot zich aan bij een evangelicale kerk, maar het bevreemdde hem steeds meer dat er in deze gemeenschap geen ruimte was voor twijfel en onzekerheid. In een pub begon hij samenkomsten te organiseren, waarin alle zekerheden op losse schroeven werden gezet.

Peter Rollins is een filosoof die zich met theologische vraagstukken bezig houdt. Hij organiseert festivals en geeft interactieve colleges waarin hij het christelijk geloof met atheïstische denkbeelden verbindt. In de lijdenstijd geeft hij een cursus ‘atheism for lent’ waarin de deelnemers teksten lezen van religiekritische denkers, maar ook op evangelisatiecampagne gaan, waarbij ze zich laten evangeliseren door andersdenkenden op straat aan te spreken. Rollins is naar eigen zeggen schatplichtig aan Dietrich Bonhoeffer, die in zijn gevangenisbrieven een religieloos christendom voorzag. Wanneer wij onszelf en het evangelie serieus nemen dan erkennen we dat we zonder God leven. God laat zich terugdringen tot aan het kruis. De God die met ons is, is de God die ons verlaat (brief 16 juli 1944). De publicaties van Rollins laten zich omschrijven als pyrotheologie. Hij is een brandstichter die het kaf van religieuze denkbeelden te lijf gaat met onuitblusbaar vuur. Het zijn spirituele doekjes voor het bloeden die ons verhinderen om de wereld te omarmen, incl. de ervaringen van zinloosheid, gebrokenheid en onzekerheid.

Bonhoeffer stelt in een van zijn brieven dat we het moeten riskeren aanvechtbare zaken te zeggen, als daardoor maar de vitale vragen worden gesteld ( brief 3 augustus 1944). Ik vermoed dat dit het is wat Peter Rollins met zijn boeken beoogt. Zijn werk is beïnvloed door de Middeleeuwse apofatische theologie, waarin wordt volgehouden dat we alleen kunnen weten wat God niet is. Verder is hij vertrouwd met het werk van postmoderne denkers zoals Marion, Caputo en Zizek. De oerervaring van het Christendom is volgens hem de godverlatenheid die Jezus aan het kruis doormaakte. Geloven is deelnemen aan deze ervaring en opstanding is ontdekken wat leven is, wanneer wij afkicken van onze verslaafdheid aan godsdienstige zekerheid.

Rollins lezen is een ergerniswekkende bezigheid, zijn exegeses zijn kort-door-de-bocht, zijn gebruik van Bonhoeffer en andere theologen is nogal eens gemakzuchtig, zijn religiekritiek is allesbehalve origineel en zijn stelligheid is zowel een reactie op als een uitvloeisel van een evangelicalisme waarin God al te aanwezig is. Toch is het engagement van zijn pyrotheologie aanstekelijk. Hij is ervan overtuigd dat het evangelie van kruis en opstanding christen en niet-christen redt van schijnzekerheden en succesverhalen. Met een groep collega’s heb ik gemerkt dat je zijn werk niet zonder vrucht leest.

In april was Rollins in Nederland voor de presentatie van de vertaling van ‘The idolatry of God’: ‘Verslaafd aan God’. Eerder verscheen in het Nederlands: ‘De orthodoxe ketter en andere onmogelijke verhalen’ (2016), eveneens vertaald door Rudolf Kooiman.

Franc de Ronde

F. de Ronde is predikant in de Protestantse Gemeente Fijnaart, Heijningen en Standdaarbuiten