Een paar jaar na de Tweede Wereldoorlog schrijft verzetsman J.B. Charles: ‘Wij hebben de oorlog niet gewonnen met de Geest maar door de Macht, alleen doordat “onze” vliegtuigen beter waren en omdat “wij” meer benzine hadden. De konsekwentie hiervan is dat wij geen oorlog gewonnen hebben en dat betekent dat wij slechts een gevechtspauze hebben bereikt.’

Zelfs nu we inmiddels tachtig jaar vrede vieren, zijn deze woorden nog actueel. Niet alleen omdat van 1945 tot nu oorlog nooit ver weg was, maar ook omdat de gedachte dat in onze samenleving vrede constante is en vijandschap incident ons keer op keer een rad voor ogen draait. Onervaren met het heden als wij zijn, raken we gemakkelijk geïmponeerd door suggesties van vrede terwijl de onderliggende strijd ons ontgaat. Telkens moet de geschiedwetenschap tussenbeide komen om ‘het spoor terug’ te volgen en aan te tonen dat niet een wonder maar een machtsverschuiving aan de gebeurtenissen ten grondslag ligt.

Eveneens kort na de oorlog schreef Jacques Ellul, een Franse verzetsman: ‘Stel dat Hitler een satanische macht vertegenwoordigde, dan hadden we tegen hem een geestelijke strijd moeten voeren. (…) Het geloof heeft als wapen tegen demonen de uitdrijving door het gebed. Als christenen serieus deze middelen hadden ingezet, terwijl de hele wereld dacht aan een materiële oorlog (die ook gevoerd moest worden) (…) was het heel goed mogelijk geweest dat het resultaat niet de verschrikkelijke triomf van de geest van Hitler was die wij nu in de hele wereld kunnen zien. (…) Fysiek hebben we gewonnen, geestelijk hebben we verloren.’

Volgens Charles en Ellul is de oorlog niet voorbij. Het is wel vrede, maar echte vrede verschijnt pas als er geestelijk iets verandert. Luttele jaren na de bevrijding met vers in het geheugen de talloze slachtoffers die de bevrijding heeft gekost zijn dat harde woorden. Toch waren deze verzetslieden niet de enigen die vlak na 1945 vooral onder de indruk waren van de morele ontluistering die had plaatsgevonden en voor wie de bevrijding alleen een mogelijkheid was om onder minder directe druk geestelijk strijd te leveren.

Tachtig jaar geleden richtte Miskotte In de Waagschaal op. De geestelijke strijd waarover Charles en Ellul schreven noemde hij ‘de betere weerstand’. Tot op vandaag gaat het in In de Waagschaal om die betere weerstand. Vrede treedt niet in als Macht zegeviert en Onnozelheid ‘vrede, vrede!’ roept. Vrede is vrucht van de Geest van Jezus. Wie daaraan voorbijgaat leeft nog steeds in oorlogstijd.

Udo Doedens

In de Waagschaal, nr. 6, 31 mei 2025