Het aanbod van Preekinspiratie

 

Veel voorgangers en predikanten zijn op zoek naar exegetische toelichting bij de Bijbeltekst met het oog op de verkondiging. Die toelichting moet degelijk zijn en betrouwbaar, to the point, inspirerend en bruikbaar bij de preekvoorbereiding. Sinds september 2024 biedt het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap (NBG) dit type toelichting aan, onder de naam Preekinspiratie.[1] Een wekelijks aanbod om voorgangers van verschillende kerken te ondersteunen in hun ambitie om Bijbels geïnspireerd te preken. Deze bijdrage licht toe wat Preekinspiratie biedt, welke methode gehanteerd wordt en wat de toegevoegde waarde ervan is.

 

Vraag naar exegetische toerusting

Net als veel andere Bijbelgenootschappen wereldwijd, is het NBG de afgelopen decennia actiever geworden op het gebied van Bijbelgebruik. Naast het beschikbaar stellen van een betrouwbare en eigentijdse Bijbelvertaling wil het NBG lezers ook steunen om de relevantie van de Bijbel te ervaren. Een belangrijke lezersgroep zijn de professionals: predikanten, pastoors, voorgangers, theologen, kerkelijk werkers, etc. Voor hen kan en wil het NBG een partner zijn. Het NBG bevindt zich op een unieke plek tussen academie en praktijk: de exegetische specialisten van het NBG zetten vakkennis in voor een breder publiek. Uit onderzoek blijkt dat veel professionals het NBG zien als een betrouwbare partner die wetenschappelijke informatie op een kwalitatieve en onafhankelijke manier toepasbaar maakt.[2]

Nu is de context waarin professionals werken de laatste jaren volop in beweging, met kleinere aanstellingen en diverse opleidingsachtergronden. Mede daardoor groeit de vraag naar exegetische toerusting. Uit het genoemde onderzoek komt naar voren dat voorgangers behoefte hebben aan kant-en-klaar exegetisch materiaal voor de teksten van de zondag. Waaraan moet dat materiaal voldoen? Het moet snel te vinden zijn, betrouwbaar zijn, als inspirerend en toegespitst worden ervaren en op uiteenlopende momenten te raadplegen zijn. Het moet de historische en literaire context belichten, ingaan op culturele achtergronden, kernwoorden uitleggen en theologische lijnen binnen de Bijbel aanduiden. Het moet inspireren en de eigen creativiteit aanwakkeren, maar de professional wil zelf de vertaalslag maken naar zijn of haar context.

Voor academisch geschoolde voorgangers met een sterk exegetisch profiel is zulk materiaal aantrekkelijk omdat het een tijdbesparing oplevert; maar een grotere urgentie speelt bij andere, groeiende, groepen voorgangers: academisch geschoold maar niet exegetisch geprofileerd en/of werkend in deeltijd en HBO-theologen. Onder deze groepen komt het aanboren van goede exegetische bronnen in de praktijk regelmatig in de knel. Preekinspiratie wil daar op inspringen.

 

Methode Preekinspiratie

Hoe is Preekinspiratie opgebouwd en wat is de methode? Een Bijbelpassage wordt op twee niveaus behandeld: er is een overzichtspagina met inspiratie en er is de pagina ‘Context en aantekeningen’ met inhoudelijke toelichting. Eerst iets over dat laatste. De inhoudelijke toelichting wordt volgens een vast stramien aangeboden, dat werkt van groot naar klein:

 

• In welke Bijbelboek zitten we (met een link naar een boekinleiding)
• Waar in dit boek zitten we: overzicht van de directe context
• Opbouw en samenhang van passage
• Kern van de passage
• Toelichting per vers

 

Deze informatie wordt vrij feitelijk beschreven. Twee kernwaarden spelen daarbij een rol. De eerste is dichtbij de tekst blijven. We oriënteren de gebruiker door van de grotere tekstuele samenhang stap voor stap op de betreffende passage in te zoomen. De tweede kernwaarde is grip op de tekst bieden. Dat doen we door in de toelichting een aantal aspecten door te werken: de kern van de tekst, de kernwoorden, de historisch-culturele achtergrond en theologische lijnen. Het gaat dus om een toegespitste exegese die erop gericht is grip te krijgen op de tekst met het oog op de verkondiging.

Preekinspiratie maakt gebruik van uiteenlopende bronnen: naast recente studiebijbels (waaronder de NBV-Studiebijbel, de Studiebijbel in Perspectief en Het Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen) gebruiken we recente commentaren uit internationale series, aangevuld met vakliteratuur voor specifieke kwesties. Als redactieteam proberen we om voor elke passage een behapbaar, afgewogen en leerzaam geheel te maken. Het gaat om teamwork: juist door elkaars werk kritisch te reviewen hopen we degelijk materiaal te bieden.

In de tweede plaats bieden we op de overzichtspagina van de betreffende Bijbelpassage wat ik kortweg ‘inspiratie’ noem. Daarin komt de derde kernwaarde van het project tot uiting: de relevantie van de tekst ervaren. Vanuit de overtuiging dat de Bijbel blijvende relevantie heeft, biedt Preekinspiratie bewust meer dan alleen inhoudelijke uitleg. Dat gebeurt op twee manieren. Bij elke passage staat een kort filmpje waarin een voorganger zijn of haar kijk op de tekst geeft. Daarnaast biedt het redactieteam onder het kopje ‘ter inspiratie’ een korte bespiegeling waarin de tekst of een bepaald aspect daaruit naar vandaag wordt toegehaald. Deze ‘ter inspiratie’ is vrij direct gebaseerd op het basismateriaal, het voorgangersfilmpje vaak indirect, want we vragen voorgangers juist hun eigen blik op de tekst te geven. Zo wordt de relevantie van de tekst op twee manieren geïllustreerd terwijl er tegelijk volop ruimte blijft voor de professional om zijn of haar eigen vertaalslag te maken. Het creatieve proces wordt aangewakkerd, maar een voorganger kiest zelf de toepassing die bij hem of haar past en bij de context van zijn of haar gemeente.

 

Een model van preekvoorbereiding

Je kunt in de preekvoorbereiding vier fasen onderscheiden, al zijn ze in de praktijk niet scherp afgebakend. Ik noem ze hier in de terminologie van Cisca Stark:[3]

De oriëntatiefase: hierin speelt de exegetische verkenning van de tekst een belangrijke rol.

De hermeneutische fase: “de ‘exegese van de Bijbeltekst’ en ‘de exegese van de situatie’ worden op elkaar betrokken” (Stark, 459).

De theologisch-reflexieve fase: reflectie op de theologische en spirituele dimensie van de preek.

De retorisch-communicatieve fase: het schrijven van de preek.

Preekinspiratie ‘context en aantekeningen’ helpt om fase 1 goed en vlot aan te pakken. Dat vormt een belangrijke basis, maar is tegelijk slechts de eerste stap. De inspiratie op de overzichtspagina richt zich op fase 2 en biedt een aanzet tot eigen reflectie en creativiteit. Wellicht werkt die inspiratie door in fase 3, maar dan is het inmiddels het eigen proces van de voorganger geworden. Fase 4 blijft in Preekinspiratie buiten beeld. Stark typeert prediking als volgt: ‘Geloofwaardige prediking is allereerst ambachtelijk en creatief werk, maar het is ook nog eens een persoonlijke investering, soms een worsteling en vaak een geestelijke oefening die het hart van de roeping als theoloog raakt.’[4] Het eerste terrein, het ambachtelijke, wordt door Preekinspiratie ondersteund, het tweede, dat van de creativiteit, wordt geïllustreerd en aangewakkerd.

 

Bijbelse hermeneutiek

Exegese is nooit neutraal, je werkt als exegeet altijd vanuit een bepaalde hermeneutiek. Hoe is dat bij Preekinspiratie? We werken vanuit een Bijbelse hermeneutiek, met als uitgangspunten interconfessionaliteit (we gebruiken als input bewust studiebijbels van verschillende theologische kleur en voor de filmpjes vragen we voorgangers van uiteenlopende tradities), de relevantie van de Bijbel, een sterke tekstgerichtheid, openheid voor het eigen geluid van de tekst (de vreemdheid, de ‘andersheid’) en ruimte voor verwondering.

We willen exegese bedrijven met oren en ogen die open staan voor de Bijbel als kritisch tegenover en als bron van troost en bemoediging. Recente NBG-publicaties zoals Hemels Groen, met proeven van exegese vanuit een ecokritische invalshoek,[5] en Het Nieuwe Testament met Joodse Toelichtingen, gericht op exegese die niet ten koste gaat van Joden, werken door in de exegese van Preekinspiratie.

 

Tekstaanbod

Welke teksten biedt Preekinspiratie aan? Veel voorgangers volgen het Oecumenisch Leesrooster, maar een groter deel doet dat niet. Preekinspiratie is daarom wel georiënteerd op het rooster, maar volgt het niet strikt. We werken met series van vier tot zes zondagen; de teksten zijn vaak (deels) ontleend aan het rooster, maar de series staan op zichzelf en kunnen ook los van het rooster gebruikt worden. Voor de lijdenstijd en Pasen en de Adventstijd en Kerst sluiten we aan bij het project van Bijbel Basics en de daarbij horende teksten,[6] al proberen we ook dan verbinding met het rooster aan te brengen.

Voor wie gewend is het Oecumenisch Leesrooster te volgen, levert deze aanpak veel aanknopingspunten op. Wie dit niet doet, vindt in preekinspiratie op zichzelf staande series van 4-6 weken waarin een thema of aaneengesloten serie teksten centraal staat. Om elke serie ook steeds een eigen profiel te geven, bieden we per serie één verdiepend artikel, geschreven door een externe of interne auteur.[7]

De series blijven online beschikbaar. Zo wordt een tekstbestand opgebouwd dat ook los van het rooster te gebruiken is. Het doel is om in een periode van ongeveer vier jaar de belangrijkste Bijbelse thema’s en passages te behandelen en daarmee een uitgebreid repertoire op te bouwen van geëxegetiseerde teksten uit het Oude en Nieuwe Testament, waar een groeiende groep voorgangers baat bij heeft. 

 

Matthijs de Jong

 

Matthijs de Jong is hoofd vertalen bij het NBG en bijzonder hoogleraar Bijbelvertalen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij leidt het redactieteam van Preekinspiratie. 

 

Streamers:

 

De context waarin professionals werken is de laatste jaren volop in beweging, met kleinere aanstellingen en diverse opleidingsachtergronden. Mede daardoor groeit de vraag naar exegetische toerusting.

 

Het ambachtelijke wordt door Preekinspiratie ondersteund; de creativiteit, wordt geïllustreerd en aangewakkerd.

 

We werken vanuit een Bijbelse hermeneutiek, met als uitgangspunten interconfessionaliteit, de relevantie van de Bijbel, een sterke tekstgerichtheid, openheid voor het eigen geluid van de tekst en ruimte voor verwondering.

 

 

[1] Alles wordt online gratis beschikbaar gesteld op debijbel.nl/preekinspiratie.

[2] Het onderzoek dat het NBG heeft (laten) verricht(ten) bestaat uit panelgesprekken met professionals door bureau Satori in 2015, een uitgebreide enquête onder predikanten gevolgd door een aantal diepte-interviews in 2021, en pilots met evaluatie door deelnemers in 2021 en 2024.

[3] Ciska Stark, Proeven van de Preek: Een praktisch-theologisch onderzoek naar de preek als het Woord van God (PhD-Thesis, Vrije Universiteit Amsterdam; Boekencentrum 2005), 458-460. Theo Pleizier, “Hermeneutiek in de preekvoorbereiding”, Theologia Reformata, 67(1), 2024, 41-57, onderscheidt eveneens vier fasen, die gelijklopen met die van Stark: (1) Bijbelse hermeneutiek (de exegetische verkenning); (2) Theologische hermeneutiek (hoe komt de tekst naar ons toe vandaag?); (3) Hermeneutiek als resonantie (connectie met gemeente); (4) het schrijfproces.

[4] Ciska Stark, “De magie van het gesproken woord – actuele homiletiek”, Handelingen: Tijdschrift voor Praktische Theologie en Religiewetenschap 47(1), 2023, 1-7, hier 6.

[5] Matthijs de Jong en Cor Hoogerwerf, Hemels Groen: Nieuw licht op duurzaamheid als Bijbels thema (NBG: Haarlem 2024).

[6] Bijbel Basics is de kinderdienstmethode van het NBG, zie https://www.bijbelbasics.nl/

[7] Deze artikelen worden gepubliceerd onder de vlag van Met Andere Woorden (online), zie https://www.debijbel.nl/inhoudsopgave-met-andere-woorden

 

In de Waagschaal, nr. 4, 5 april 2025