Zoals in de jaren zeventig de ideologie van het marxisme de universiteiten overspoelde, zo komt in deze tijd, vooral vanuit de Angelsaksische wereld, de identiteitspolitiek de academie binnen. Op zomaar een internationaal congres over klassieke archeologie dat ik bijwoonde werden de hoofdlezing én verschillende sessies gewijd aan de ondervertegenwoordiging van ‘BAME-mensen’ aan de academie – het klonk welhaast racistisch maar zo was het juist niet bedoeld. ‘Black, Asian and Minority Ethnic’ mensen worden niet genoeg geciteerd en benoemd. Ja, we weten allemaal dat er geen ‘objectieve’ wetenschap bestaat (goh!) en dat verschillende benaderingen van wetenschappers uit verschillende achtergronden nodig zijn, maar de identiteitspolitieke ideologie gaat vele stappen verder: in de geesteswetenschappen, die als ‘interpretatiewetenschappen’ veel vatbaarder zijn voor ideologie dan de bèta-wetenschappen, lijkt inmiddels elke witte, heteroseksuele, mannelijke wetenschapper verdacht. En erger nog: er worden mensen benoemd op basis van de groep waartoe ze sociologisch behoren in plaats van dat kwaliteit vooropgesteld wordt.
De gevolgen zijn averechts: populisten als Thierry Baudet spinnen er garen bij, inspelend op de onzekerheid en het ressentiment onder witte mannen – waarvan een deel niet onterecht is. Tegelijkertijd geeft het deze populisten de gelegenheid om ál het wetenschappelijk onderzoek, bijvoorbeeld naar klimaatverandering, ter discussie te stellen. Het vertrouwen in de wetenschap in het algemeen neemt dus alleen maar af, nu de academie een platform dreigt te worden voor identiteitspolitieke actie.

Ik zou daarom een soort ‘nieuwe naïviteit’ willen voorstellen: natuurlijk is objectiviteit, zeker in de geesteswetenschappen, een illusie. Maar fact free politics vieren hoogtij, en de onwetendheid over de meest basale historische feiten groeit dramatisch. De tijden vragen misschien wel om een bewust gekozen naïviteit die werkt met een zekere aanname van objectiviteit. Vergelijkbaar met hoe we allemaal de werking van de zwaartekracht aannemen, hoewel de moderne fysica allang heeft aangetoond dat de wetten van Newton niet universeel geldig zijn. Desniettemin, voor de meeste situaties werken ze prima en is het zelfs handig om met de zwaartekracht rekening te houden!
En misschien kan die nieuwe naïviteit ook een mooie metafoor zijn voor het geloof zelf: natuurlijk weten we dat God niet bestaat, dat de bijbel door mensen is geschreven, en religie het slechtste in mensen naar boven haalt. Maar als we de suspension of disbelief kunnen opbrengen en meegenomen worden door het verhaal van Exodus/Pasen, dan konden we nog wel eens geraakt worden, en boven onszelf worden uitgetild. Zijn we ook meteen van onze identiteit verlost.

Mirjam Elbers

(In de Waagschaal, jaargang 48, nr. 5. 4 mei 2019)