HOE GOD VERDWEEN UIT SPRINGFIELD

Inmiddels loopt de sitcom The Simpsons alweer meer dan 24 jaar. Er bestaan een kleine 550 afleveringen, elk goed voor ongeveer 25 minuten. Met een mengeling van trots en gne durf ik u te vertellen dat ik al deze afleveringen gezien heb. Trots ben ik weliswaar op mijn doorzettings- en uithoudingsvermogen, maar ik geneer me een beetje over de hoeveelheid tijd die ik klaarblijkelijk aan de serie heb gespendeerd: zeker 230 uren, dat zijn 30 werkdagen. Voor de niet-Simpsonskijker: de serie draait om het gezin van de luie, bierdrinkende Homer Simpson, zijn vrouw Marge, hun weerspannige zoon Bart, hun streberige dochter Lisa en hun onmondige dochter Maggie.

Vanzelfsprekend

Wat The Simpsons tot een bijzondere televisieserie maakt in vergelijking met andere goed bekeken series, is dat de setting met een bepaalde vanzelfsprekendheid religieuze componenten bevat. Mij is geen andere televisieserie bekend waarin de zondagse kerkgang, het gebed en religieuze thema’s zo dikwijls en met een zo grote vanzelfsprekendheid behandeld worden. In veel andere series zijn ze juist opvallend afwezig. Zo niet bij The Simpsons. De familie Simpson woont in de middelgrote stad Springfield. In die stad staat de First Church of Springfield, een mainstream protestantse kerk van het fictieve type ‘Western Branch of American Reform Presbylutheranism’ met oersaaie dominee Timothy Lovejoy aan het geestelijk roer. Vrijwel iedereen gaat op zondag naar deze kerk. De kinderen gaan naar de zondagschool. In de stad zijn ook nog een paar joden (Krusty the Klown), katholieken, hindoes (supermarkteigenaar Apu) en hare krisjna’s te vinden, maar altijd als uitzondering op de regel. Buurman Ned Flanders is een toegewijde evangelische christen die zijn leven strikt vanuit de Bijbel wil leven. Homer maakt gretig misbruik van zijn religieus gemotiveerde goedigheid. Zodra Flanders wordt geconfronteerd met andere dogmatische idee‘n belt hij met dominee Lovejoy, die door de vele telefoontjes van Flanders gefrustreerd raakt en uiteindelijk volstrekt onverschillig wordt (S08E22 [1997] In Marge we trust).

Naast deze vaste gegevens zijn er op religieus gebied toch ook bepaalde verschuivingen aan te wijzen gedurende het verloop van de serie. Zo is het interessant om te zien dat Homer Simpson in de eerste seizoenen jaloers is op het perfecte gezin van buurman Flanders, terwijl hij zich in latere seizoenen vooral ergert aan zijn buurman, die als een stereotype van christelijk Republikeins rechts wordt neergezet. Een andere verschuiving is merkbaar bij de plaats die het gebed inneemt. In de eerste seizoenen wordt het reguliere gebedsleven van de familie Simpson frequent zichtbaar gemaakt. Aan tafel wordt er gebeden. Homer: ‘Dear Lord, thank you for this microwave bounty, even though we don’t deserve it. I mean… our kids are uncontrollable hellions. Pardon my French, but they act like savages! Did You see them at the picnic? Of course You did; You’re everywhere, You’re omnivorous. O Lord! Why did you spite me with this family?!’ (S01E04 [1990] There’s no disgrace like home). In verloop van tijd komen dit soort reguliere gebedsscnes minder vaak voor. Ook de intensiteit van irreguliere gebeden neemt af. Aanvankelijk komt er nog wel eens een gebed voorbij als: ‘Are you there God? It’s me, Bart Simpson. I know I never paid too much attention in church, but I could really use some of that good stuff right now. I’m afraid some weirdo’s got my soul and I don’t know what he’s going to do with it.’ (S07E04 [1995] Bart sells his soul). Bovendien zal de vertederende braafheid van dit gebed in latere seizoenen plaatsmaken voor een meer satirische toon. Dat heeft te maken met een bredere verschuiving in de serie. Aanvankelijk hebben enkele traditionele religieuze noties als God, duivel, hemel en hel, engelen en de menselijke ziel dezelfde ontologische status als alle andere karakters, plaatsen en fenomenen in de serie. Ze zijn een vanzelfsprekende realiteit voor alle bewoners van Springfield. Later maakt dit religieuze binnenperspectief plaats voor een relativerend buitenperspectief. Je vraagt je af: verdwijnt God langzaamaan uit Springfield?

Pulpit friction

Laten we om die vraag te beantwoorden eens goed kijken naar een van de latere afleveringen: Pulpit Friction [S24E18]. De titel doet vermoeden dat de aflevering verwijst naar Tarantino’s film Pulp Fiction (1994), maar ze bevat geen duidelijke verwijzingen naar deze film. Het verhaal gaat zo: Springfield ondervindt grote overlast door bedwantsen. Op zondag in de kerk vraagt men zich af wat te doen. Marge: ‘Everyone please! Calm down! Reverend Lovejoy is here.’ Sideshow Mel: ‘He will give us succor!’ Verwachtingsvol kijken ze naar hun predikant, die als volgt begint aan zijn preek: ‘The Epistle of Jeremy is often cited as the most difficult book of the apocrypha. But to me, none of the anagignoskomena are more contemplative than the book of Tobit.’ Gelukkig komt er snel een tijdelijke dominee om de gemeente uit de brand te helpen. De jongere, charmante Elijah Hooper blijkt veel beter in staat de mensen aan te spreken. Zijn eerste woorden richting de gemeente: ‘Look, here’s why I’m here. Church should make you happy, like a warm mug of soup. Why does it taste better from a mug? I don’t know, but it does.’ Carl: ‘God help me, I’m paying attention!’ Hooper preekt niet uit de Bijbel (want die leest toch niemand), maar uit How I met your mother en Californication, televisieseries die iedereen blijkt te volgen. Iedereen behalve Ned Flanders natuurlijk.

Hooper vraagt Homer om diaken te worden, ‘because if I can get the man who sleeps through church to be my guy, this town will know that religion can be fun!’ Homer accepteert het aanbod en gaat meteen een kruisje dragen op zijn revers. Bart: ‘Dad?! You always hated church!’ Homer: ‘Now for the record, I hated the building, the people in it and the spirit it represented. I never hated the church itself.’ Homer gaat helemaal op in zijn rol als diaken en verandert al snel in een brave hendrik. Bart wil zijn oude vader terug en probeert daarom dominee Lovejoy weer terug te krijgen in de kerk. Samen met Ned Flanders, die het maar niets vindt dat er in de kerk geklapt wordt tijdens het zingen, gaan ze Lovejoy opzoeken om hem te vragen terug te keren. Lovejoy is inmiddels vertegenwoordiger bij een bubbelbadfirma geworden en heeft het daar prima naar zijn zin.

Op de terugweg komen ze langs de kerk, waar buiten op het bord staat: ‘Jesus on Twitter: #diedforyoursins’. Flanders: ‘God doesn’t need Twitter to reach people. He uses leprosy and plagues!’ Dat brengt Bart op het idee om de dode bedwantsen aan de kikkers te voeren, zodat er een ware Bijbelse kikkerplaag ontstaat. Mensen zoeken hun redding in de kerk. ‘Help! Help!’ ‘What should we do?’ ‘We need guidance!’ Homer: ‘Calm yourselves! In times like this, there’s one almighty being we can put our faith in! Reverend Hooper!’ Hooper: ‘It’s okay everyone. Who here has seen The Blind Side with Sandy Bullock? Remember when Big Mike was overwhelmed with scholarship offers? Well, that’s kind of how we are with these frogs.’ Carl: ‘To hell with your references! We’re dying here!’ En daar komt een groot bubbelbad binnengerold. Dominee Lovejoy komt eruit: ‘The Lord is my shepherd, I shall not want. He maketh me lie down in green pasturesÉ’ De kikkers vallen direct in slaap bij het horen van die woorden. Homer: ‘Its boringness saved us all!’ Lovejoy komt terug als dominee en Homer is weer helemaal de oude.

Mensenwerk

In vergelijking met afleveringen uit de eerste seizoenen valt het op dat er in al dit religieuze gebeuren geen directe goddelijke interventie plaatsvindt, iets wat in eerdere seizoenen zeker te verwachten viel. God verschijnt niet ten tonele; er wordt zelfs geen toespeling gemaakt op buitenwereldlijke invloeden. Bij alle personages zien we niets meer dan mensenwerk en menselijke gevoelens, zowel bij Bart en Homer als bij dominee Lovejoy en buurman Flanders. De moraal van het verhaal is zuiver ironisch: de verlossing komt niet van de charmante en begrijpelijke nieuwe dominee die met zijn tijd is meegegaan, maar van de oersaaie, onge•nspireerde en onbegrijpelijke kerkelijke woorden van de oude uitgebluste stadspredikant.

De conclusie ligt voor de hand dat met het verdwijnen van de expliciete weergave van de religieuze krachten (God, Satan, engelen) het religieuze gehalte van de serie, of de waardering van het religieuze in de serie, geslonken is. Ik zou echter een andere lezing willen voorstellen. Het is theologisch gesproken goed verdedigbaar dat de makers van The Simpsons van een na•ef-historische transcenderende weergave van christelijk geloof naar een praktische, immanente weergave van geloofszaken zijn gegaan. In Pulpit Friction werkt God door het (zeer!) feilbare handelen van Bart en Flanders. De goddelijke God die we kennen van de eerste seizoenen heeft door de jaren heen plaatsgemaakt voor de menselijke mens – en, zo lijken de makers van The Simpsons te suggereren: juist door die menselijke mensen zou God wel eens de dingen ten goede kunnen keren. Zo zetten de makers van The Simpsons in feite een veel genuanceerdere en volwassenere vorm van religieus bewustzijn neer.

Gerard van Zanden