Over Paul Simons 7 Psalms

In een nummer rond het thema ‘wakker’ mag de bijzondere toestand tussen slapen en wakker zijn niet ontbreken. Ik doel natuurlijk op de droom. Terwijl het lichaam rust, gaat er in de geest van de mens van alles om. Soms is hij zich daarvan na het ontwaken nog bewust. Dan kan hij navertellen wat in de slaap aan zijn geestesoog verschenen is. De zanger en songwriter Paul Simon kan daarover meepraten. Hij herinnert zich nog precies wat hem op 15 januari 2019 in een droom werd gezegd: hij zou psalmen gaan componeren. Als seculiere Jood, die ooit ‘bar mitswa’ was geworden, maar niet religieus werd grootgebracht, wist hij dat psalmen in de Bijbel te vinden zijn. Na het ontwaken zocht hij ze daarin op, maar de teksten die hij las, waren geen teksten die hij zelf zou schrijven. In de periode na zijn droom vond hij wel de inspiratie om verschillende stukken voor gitaar te componeren. Wat de teksten betreft, sprak hij tot de instantie die hem in de droom de opdracht had gegeven: ‘Okay, if you want me to do this, bring it on!’ In de tijd daarna kreeg Paul Simon geregeld en dan steeds tussen half vier en vijf uur ’s morgens, teksten van psalmen door. Uiteindelijk resulteerde de wonderlijke doorgevingen in een compositie van zeven psalmen in drieëndertig minuten aan één stuk. Bijna zestig jaar na zijn eerste hit Sound of Silence, die Paul Simon (met Art Garfunkel) bij het grote publiek bekend maakte, zag 7 Psalms op 18 mei 2023 het licht. De tweeëntwintigjarige songwriter van toen is dan inmiddels de tachtig gepasseerd.

Is Paul Simon onder de gelovigen?

Direct na het verschijnen van 7 Psalms vroegen sommigen zich vertwijfeld dan wel hoopvol af of Paul Simon een gelovige was geworden. Anderen wezen echter op het feit dat in veel van het werk van Paul Simon altijd al christelijke elementen voorkwamen. Voor de film The Graduate (1967) schreven Simon en Garfunkel de song Mrs. Robinson met de bekende openingsregels ‘And here’s to you, Mrs. Robinson, Jesus loves you more than you will know, whoa, whoa, whoa.’ Verder is Paul Simons American Tune overduidelijk gebaseerd op Bachs ‘O Haupt voll Blut und Wunden’ en speelt het thema vergeving een prominente rol in dit lied. Het nummer Getting ready for a Christmas Day (2011) is gebaseerd op preken van de Baptistische voorganger J.M. Gates. En toen Paul Simon bij een concert een polsband met daarop een kruis droeg, vroeg Paul McCartney hem na afloop: ‘Ain’t you Jewish?’  Die vraag werd ook van Joodse zijde geregeld gesteld. Weliswaar herkende men dat Silent Eyes op het album Still Crazy after all these years teruggreep op het oudtestamentische bijbelboek Klaagliederen, maar het bleef allemaal toch wat mager. Mede daarom constateerden sommigen tevreden dat Paul Simon met zijn 7 Psalms terugkeert naar zijn Joodse wortels. Want worden ook in het Joodse morgengebed niet zeven psalmen gereciteerd? Volgens Mallory Moser (op de website Havurah) ademen de 7 Psalms een duidelijke joodse spiritualiteit in de traditie van de kabbalistische wijsheid dat God alles en overal is: het goede, het slechte, het schone en het lelijke.

Paul Simon over religiositeit

Paul Simon zelf is in interviews dubbel over het vermeende religieuze gehalte van zijn laatste creatie. Toen hem in 2021 gevraagd werd naar het joodse erfgoed in zijn liedjes, noemde hij die vooral een culturele gevoeligheid die hij nu eenmaal door zijn opvoeding heeft meegekregen. ‘It’s not a religion I chose to follow. But it was a culture I was comfortable in and aspects of it was something that I admired.’ Over de 7 Psalms zegt hij in The New Yorker dat het op de één of andere manier niet juist voelt om het een religieus werk te noemen. Het feit dat de muziek en teksten bij hem ‘doorkwamen’ is niet uniek. Hij had dezelfde ervaring bij het componeren van Sound of Silence en later nog een keer bij Bridge over troubled waters. Hoewel het in die gevallen slechts om flarden tekst ging en bij 7 Psalms om volledige tekstgedeelten. Hij zegt:

‘Ik denk niet dat de vraag waar het vandaan komt, beantwoord kan worden. Ik weet
zelfs niet of ik het wel wil weten. Het is in ieder geval niet zo dat ik mij afvroeg
“waar is God?”, om die vraag vervolgens te beantwoorden. De song heeft een eigen
leven. Vanuit het onderbewustzijn gebeurt er iets dat zichzelf vervolgens
manifesteert.’

Tegelijkertijd geeft Paul Simon aan dat 7 Psalms wel degelijk te maken heeft met zijn verhouding tot godsdienst en geloof. Hij noemt het ‘an argument I’m having with myself about belief – or not.’ Hij is meer dan alleen een doorgeefluik. Wat hij doorkrijgt, wordt gekleurd door wat hij zelf voor lijkt te staan en dat is een brede, open notie van God. Naar eigen zeggen stelt hij zich een goddelijke aanwezigheid voor en ondervraagt de grenzen daarvan. Zo probeert hij in zijn musiceren te reiken naar en te raken aan het onbereikbare, dat misschien niet eens bestaat. In en door zijn muziek is hij op zoek naar de rand van wat hoorbaar en hoorbaar te maken is. In die zin zou je kunnen zeggen dat er bij hem sprake is van een vorm van negatieve theologie. Niet in de zin dat 7 Psalms geen positieve uitspraken over God bevatten. Er worden integendeel veel en uiteenlopende uitspraken over God gedaan. Zo uiteenlopend dat daaruit onmogelijk een samenhangend godsbeeld of godsbegrip kan worden gedestilleerd. God is het één, maar ook het ander. Hij is het allemaal en ook allemaal niet. Over God valt niets definitiefs te zeggen en daardoor kun je over Hem van alles zeggen. Het verwondert dan ook niet dat Paul Simons teksten vaak ruimte laten voor heel verschillende interpretaties. Een voorbeeld daarvan is The Obvious Child uit 1990. Daarin zingt hij: ‘And we said: “These songs are true. These days are ours. These tears are free. And hey the cross is in the ballpark”.’ De ‘ballpark’ is een baseballstadion. Bedoelt Paul Simon dat God gelokaliseerd moet worden in wat we liefhebben? (nl. baseball). Of duidt het kruis in het baseballstadion aan dat godsdienst en de amerikaanse cultuur onontwarbaar met elkaar verweven zijn? Of is het een toespeling op het bezoek van paus Paulus IV aan de Verenigde Staten, waarbij een mis gehouden werd in het Yankee Stadium? Juist de uitgebreide interpretatiemogelijkheden beantwoorden aan de notie van God die Paul Simon voorstaat en omarmt: God is uiteindelijk onuitzegbaar, in geen enkel begrip te vangen en juist daardoor is in het spreken over God een veelheid en verscheidenheid aan beelden en begrippen noodzakelijk.

7 Psalms

Sommige recensenten horen in de eerste maten van 7 Psalms kerkklokken, maar mij lijkt het meer het geluid van een gong of klankschaal bij de aanvang van een meditatiesessie. Er wordt in ieder geval een rituele, contemplatieve sfeer opgeroepen. Wat volgt zijn dus zeven psalmen. De eerste doet door de openingswoorden denken aan Psalm 23: ‘De Heer is mijn …’, maar dan volgt niet ‘herder’, maar een moderne, originele metafoor: ‘The Lord is my engineer’. Wat daar precies mee bedoeld wordt, is nog niet zo duidelijk. ‘Engineer’ kan ingenieur, technicus of werktuigkundige betekenen. Maar wie of wat is ‘mijn ingenieur’ of ‘mijn technicus’? Degene die mij in elkaar gezet heeft? Anders dan Psalm 23 doet met de metafoor van de herder, wordt de metafoor ‘engineer’ in de andere regels niet uitgewerkt of doorgezet. De eerste psalm bestaat uit een opsomming van losse metaforen: ‘The Lord is the earth I ride on. The Lord is the face in the atmosphere. The path I slip and I slide on.’ Zo’n opsomming past bij wat we eerder opmerkten over Paul Simons moeite met een welomlijnd en eenduidig godsbegrip.
Na de eerste psalm volgen achtereenvolgens II Love is like a braid, III My Professional Opinion, IV Your Forgiveness, V Trail of Volcanoes, VI The Sacred Harp en VII Wait. Na de derde en zesde psalm worden de woorden van de eerste psalm in uitgebreide vorm herhaalt. Opnieuw komt God in originele beelden ter sprake: hij is een maagdelijk woud, maar ook de ranger die de zorg voor dit woud heeft. Hij is de sigarettenrook die wordt meegenomen door de wind. Hij is mijn grap en mijn weerspiegeling in de ruit. Hij is de muziek die ik beluister en mijn muziekproducent. Het meest opvallende is misschien dat God het Covidvirus wordt genoemd. Paul Simon schuwt net als in de bijbelse psalmen levensbedreigende beeldspraak voor God niet. Zo is God is ook de stijgende zeespiegel. Maar omdat er geen enkele metafoor doorgezet en uitgewerkt wordt, is het geheel een mozaïek van beelden dat van alles oproept, maar niets in het bijzonder. Dat is precies wat Paul Simon lijkt te beogen. Ieder kan er mee doen wat hij of zij wil. De luisteraar is vrij om de betekenis in te  vullen, te veranderen en naar eigen inzicht toe te passen. Een evangelische presentator in America noemde 7 Psalms de meest christelijke compositie van het jaar. Ze onderkende daarbij dat Paul Simon zelf niet de intentie heeft een godsdienstige boodschap over te dragen. Ze typeerde Paul Simon daarom als ‘God’s chronicler by accident.’ De lezer luistere en oordele zelf! (https://www.youtube.com/watch?v=ANtntuDslnk).

Jilles de Klerk

In de Waagschaal, nr. 8, 17 augustus 2024