De levensgang van Karl Barth

Achteraf heb ik er bijna spijt van het magistrale boek van Eberhard Busch, getiteld “Karl Barth’s Lebenslauf” als gelezen te hebben. Het zou uitermate geschikt geweest zijn als vakantieliteratuur. Ik had dan met dit ene boek kunnen volstaan. Een Fundgrube. Als men al wat van Karl Barth weet dan is het meestal dat hij dikke boeken heeft geschreven. Die komen in deze biografie natuurlijk ook ter sprake. Vooral ook wat daaraan vooraf gegaan is aan graven in de bijbel, zoeken, studeren. Als in een proce3s van jaren de christologische grondconceptie geboren is, wordt alles van daaruit gezien, praedestinatie, schepping, verzoening, kerk, staat, anthroplogie, opvoeding, literatuur, wetenschap, filosofie.

Een theologische aardverschuiving met consequenties voor het zich op alle levensgebieden. In theologische denkkracht heeft Miskotte hem een van de grote drie genoemd: Augustinus, Thomas van Aquino, Barth. Een verschijnsel dat zich blijkbaar eens in de zoveel eeuwen voordoet. Minstens zo verbazingwekkend is dat Barth zo veel tijd niet op zijn studeerkamer heeft gezeten. Stad en land heeft hij afgereisd om colleges, voordrachten, lezingen, cursussen te geven. OP hoeveel plaatsen? Twee-, driehonderd? Tournees naar hoeveel landen? En het aantal ontmoetingen en gesprekken? Het naamregister vermeldt theologen, staatslieden, diplomaten, filosofen, kunstenaars, militairen, een 400, inclusief de grote theologische voorvaderen. Ik denk dat niemand de geest van het nationaal-socialisme scherper onderkend en bestreden heeft dan Barth. Als een gehoorzaam gemeentelid, waarnemend vanuit zijn christologische grondconceptie. Daarom “Nein!”tegen alle vormen van natuurlijke theologie, daarom het historische “ja”met zijn neen-consequenties van Barmen, daarom de unieke plaats van Israël in zijn theologie. Adembenemend wat hij zegt, schrijft en doet, eerst in Duitsland, later in Zwitserland, tijdens de Hitlerperiode. Maar hij is er ook, direct, als de oorlog voorbij is en Duitsland in puin ligt.

Overleg met hoge bezettingsfunctionarissen, gesprekken met Adenauer, Pieck, Grotewohl, colleges voor honderden, toespraken voor duizenden tegelijk. Dan zijn aandeel bij de oprichting van de Wereldraad van kerken (1948) te Amsterdam, zijn reis naar de Verenigde Staten, podiumdiscussie voor 2000 toehoorders te Chicago, zijn tocht naar Rome, “peregrinatio ad limina Apostolorum”.

Genoeg. Ik kon slechts aanduiden. Anders zou je 5 of 10 artikelen moeten schrijven. Alleen door zelf het boek te lezen leert men deze kerkvader in de gang van zijn leven nader kennen. Ook in de gewoon menselijke dingen van gezin, familie, vrienden, vakanties, bergklimmen, paardrijden, muziek, film, literatuur. Ook in et verzet dat hij opgeroepen heeft, heftig bestreden soms door vakgenoten, lawines van journalistieke verdachtmakingen een andere keer in verband met zijn visie in de tijd van de koude oorlog, politioneel geschaduwd in Nederland tijdens een tournee langs theologische faculteiten in 1938, telefonisch afgeluisterd in Zwitserland. Karl Barth. Wie kwam hem niet eens een keer tegen in een boek, artikel of citaat? Wie wil weten wie die man was en wie daardoor tevens zicht wil krijgen op de eerste helft van de 20^ste eeuw, wordt van harte dit briljante goed leesbare boek aanbevolen.

Tot slot nog een citaat uit het “In memoriam Karl Barth” door prof. Dr, A.A. van Ruler.  In de vierde plaats ligt het (dat men nog dagelijks met hem bezig moet zijn) aan de manier waarop hij de bijbel is gaan lezen. Hij leest de hele bijbel, ook het Oude Testament, vanuit en met het oog op deze permanente geschiedenis die Jezus van Nazareth is. Men kan niet anders zeggen dan dat alles er dan anders uit komt te zien. In alle bijbelwoorden komen onvermoede perspectieven. Voor menigeen, vooral voor degenen die wat nuchterder tegen de woorden willen aankijken, zijn deze perspectieven vaak al te onvermoed. Bedrijft Barth nog wel uitlegkunde? Is het geen inlegkunde? Ik ben geneigd deze vraag bevestigend te beantwoorden. Maar ook dan is deze manier van de bijbel lezen zo ongemeen oorspronkelijk, vakkundig en fascinerend dat men steeds met de mogelijkheid rekening moet houden dat Barth de zin van de Schrift toch nog wel eens dieper op het spoor zou kunnen zijn, dan wij in onze nuchterheid waar willen hebben”.

Karl Barth’s Lebenslauf – door Eberhard Busch.

Ds. J.T. Wiersma

Woord en Dienst 12 juni 1976