De Frankfurter Buchmesse – 19 t/m 23 oktober 2016 – heeft als Schwerpunktthema: Flandern und die Niederlande. Welk beeld zal Duitsland zich van de Nederlandse letterkunde vormen? Hoe heeft zich dat beeld ontwikkeld sinds 1993, toen de Lage Landen zich ook op de Buchmesse presenteerden?

Het Letterenfonds houdt een overzicht bij van Nederlandse titels die het komende najaar in Duitse vertaling uitkomen: 264 records. Valt er een patroon te identificeren? De hedendaagse klassieke auteurs zijn present. W.F. Hermans, Unter Professoren, Frans Kellendonk: Buchstabe und Geist, H. Mulisch: Schwarzes Licht, Cees Nooteboom: Diario novo, Turbulenzen, Gesammelte Werke dl 10, alsmede spraakmakende schrijvers als Arnold Grunberg en Leon de Winter.

Duitsland weet van de Nederlandse literatuur dat er twee thema’s dominant zijn: de bezetting van 1940-1945 en Ons Indië. Althans, die voorstelling van zaken geeft de Universiteit van Münster op haar website (Wilhelms Universität). Bevestigt het overzicht van het Letterenfonds dat beeld? Het thema van de Duitse bezetting vindt men ruim op de nieuwe boekenlijst terug. Enkele voorbeelden: Klaartje de Zwarte-Walvisch: Mein geheimes Tagebuch; Jan Brokken: Die Vergeltung; Ida Simons: Vor Mitternacht; Anne Frank: een keuze uit haar werk; Laura Starink: Meine Mutter aus Mikultschütz; Otto de Kat: De inscheper. En Indië: Eric Schneider: Zurück nach Java; Maria Dermoǔt: Erst gestern noch, Die zehntausend Dinge; Hella S. Haasse: Oeroeg, Das indonesische Geheimnis; Adriaan van Dis: Das verborgene Leben meiner Mutter.

W.F. Hermans is in de Duitstalige landen ontdekt in 2002. Die Dunkelkammer des Damokles (de bespreking in ‘Die Zeit’ 17. Januar 2002: “Die eigentliche Größe des Buches allerdings will man darin erkennen, dass sein Autor die Legitimität des Widerstands (hier in der Nazizeit) nie anzweifelt, obgleich er mit dem Dilemma spielt, das den Dissidenten in die Nähe des Täters bringt. [..] Raum für Ambivalenzen, die zum Abrechnungsbedürfnis nach Ende des ‘Dritten Reichs’ nicht passten.”

1993-2016: grote stappen, gauw thuis. De presentatie van de Nederlanse literatuur in Frankfurt in 1993 bevestigde een breuk. Tot in de jaren tachtig leefde Duitsland met beeld van Nederland en Vlaanderen als de landen van Heimatliteratuur: Stein Streuvels,  Felix Timmermans. Na 1993 is dat beeld definitief bijgesteld: er is een adequate voorstelling van eigentijdse literatuur (Nooteboom, Mulisch) met als dominante thema’s: de bezetting en Indië. 2016 biedt de bevestiging van die thematische lijnen, plus de ontdekking van W.F. Hermans, alsmede een verbreding van horizon. Van polder naar globe: Das ist mein Hof, Unter Bankern.

André van Dijk

Referentie: A.J. van Dijk: Schwerpunkt 1993: Flandern und die Niederlande, In de Waagschaal, 22/12, 25 september 1993, blz 12-14.