De kraaien zullen het zeggen

Juni is de maand van het spannende boek, derhalve vroeg de redactie van de Waagschaal mij om een spannend boek te bespreken. Ik koos voor Ann-Marie MacDonalds boek: “De kraaien zullen het zeggen”. Het is wat je noemt een echte pageturner.

Op de eerste bladzijde, meteen met de eerste zin vallen we met een moord in huis.

De vogels zagen de moord… De moord gebeurde bij een plek die de kinderen Rock Bass noemden. In een weiland aan de rand van het bos. De kraaien zagen wat er gebeurde. De kraaien zagen de moord. Een lichtblauwe zomerjurk. Volmaakt roerloos nu. Vanuit hoog in de boom loerden de kraaien naar het glinsterende bedelarmbandje aan haar pols. Beter nog even te wachten. Het zilver wenkte, maar beter nog even te wachten.

Ook de lezer moet nog even wachten. Zoals de kraaien die loeren op het glinsterende zilveren bedelarmbandje en zichzelf dwingen om te wachten, zo moet de lezer eerst maar gewoon gaan lezen. De moord waarmee het boek begint maakt deel uit van het verhaal dat verteld moet worden. Natuurlijk is het de bedoeling van de schrijfster dat wij al lezend gaan gissen naar het hoe, waarom en wanneer. Maar kijk uit met het trekken van conclusies, want de mensen en de dingen zijn niet wat ze lijken. De kraaien vermanen ons niet op de zaken vooruit te lopen. Het beste is nog even te wachten….

Dat maakt het boek zo spannend dat je het niet neer kunt leggen. Je wilt het uitlezen, om te weten wat er is gebeurd. Het hoe en waarom.

Je kunt Ann-Marie MacDonalds boek lezen gewoon als een spannend boek, maar daarnaast geeft het ook een schitterend tijdsbeeld van Canada in de vroege jaren zestig. We zitten midden in de Koude Oorlog. Het is de tijd dat de Amerikanen en de Russen met elkaar wedijveren om hun superioriteit in de ruimte te demonstreren aan de wereld. De Amerikanen hebben er alles voor over om de Russen te verslaan in de ruimte. Was het een uitspraak van Kennedy of van Nixon: ” Wij zullen de eerste man naar de maan brengen”. Het zijn de jaren van het ongebreideld optimisme. De herinnering aan de oorlog willen de mensen tegen elke prijs achter zich laten. Niet meer aan denken. Niet meer over praten. Dit is Canada. Het land van de vrijheid en de onbegrensde mogelijkheden. This land is your land. This land is my land…this land was made for you and me. Iedereen heeft hetzelfde idee. Laten we trouwen. Laten we kinderen krijgen. Laten wij het goed doen. De vroege jaren zestig zijn de jaren van het huiselijk geluk. Het is de tijd dat mannen nog onbekommerd, zonder vrees sigaretten roken. De vrouwen hun lippen rood stiften. Hun wenkbrauwen epileren tot volmaakte boogjes boven hun ogen en hun neus poederen.

We beleven de vroege jaren zestig mee met het gezin McCarthy. We maken kennis met vader Jack, luitenant-kolonel bij de Royal Canadian Airforce, zijn vrouw Mimi, van Frans-Canadese afkomst en hun twee kinderen Mike en Madeleine, als zij op weg zijn naar hun volgende thuishaven. In hun hemelsblauwe Rambler stationcar uit 1962 rijden zij over de Trans-Canada Highway naar de luchtmachtbasis Centralia van de Royal Canadian Airforce. Op de achterbank neuriet Madeleine ” Moon River ” En zij stelt zich voor hoe de mensen in andere auto’s naar haar kijken. Wie is dat meisje, off to see the world? Waar gaat ze heen, wat zal het leven haar brengen? There’s such a lot of world to see, neuriet ze zachtjes voor zich uit. Op de kadans van de vier wielen van hun Rambler stationcar dagdroomt ze veilig en geborgen achter de ruggen van haar vader en moeder, een leven voor zichzelf als weeskind, enig kind zonder die vervelende oudere broer van haar, met een moeder die dood is. En aan het einde van haar gedroomde leven vindt ze net als in het liedje ” Moon River ” aan haar zijde haar eigen Huckleberry friend om samen met haar alle mysteries uit haar leven op te lossen….

Madeleine weet het zelf nog niet, maar dat is wat zij zal gaan doen, later als ze groot is. Zij zal de zoektocht naar de waarheid, naar het hoe en waarom van de moord voortzetten.

Het gezin McCarthy keert terug vanuit Duitsland naar Canada, naar de luchtmachtbasis Centralia, waar Jack tijdens de oorlog zijn vliegopleiding kreeg. Door stomme pech heeft Jack zelf niet aan de oorlog meegedaan. Zijn toestel stortte neer tijdens een oefenvlucht. En toen was voor hem de oorlog voorbij. Eigenlijk heeft Jack zich nooit bij die stomme pech kunnen neerleggen.

Het is Madeleines derde verhuizing. Als achtjarige weet ze wat het leven inhoudt als je vader bij de luchtmacht zit. Erbij horen en er niet bijhoren. Tegelijk buitenstaander en insider zijn. Voor Madeleine is dat even natuurlijk, even vanzelfsprekend als ademhalen. Haar vader noemt zijn gezin kosmopolitisch. Overal ter wereld thuis. Volgens Madeleines moeder helpt het om erbij te horen, aardig gevonden te worden dat haar kinderen beleefd zijn en antwoord geven in volledige zinnen. Het helpt dat haar dochter mooi is en haar zoon knap is. Het helpt dat haar man op de luchtmachtbasis de rang van luitenant-kolonel draagt.

Voor Madeleine betekent Centralia, haar nieuwe thuishaven, heel erg haar best doen om er bij te horen, aardig gevonden te worden door de andere meisjes bij haar in de klas. Ondanks al haar dappere pogingen lukt het haar maar niet om aansluiting te vinden bij de andere meisjes, om vriendschap te sluiten. Haar vader en moeder hebben er geen idee van wat hun dochter doormaakt op haar nieuwe school.Trouwens hoe zouden ze het kunnen weten, als Madeleine het hun zelf niet vertelt. Ze wil immers haar ouders niet teleurstellen. Terwijl in de grote mensenwereld de dreiging van de Koude Oorlog alom tegenwoordig is, woedt er op school in de klas van Madeleine een oorlog tussen de meisjes onderling. Inzet is: wie hoort erbij en wie niet. De strijd tussen de meisjes onderling krijgt een sinistere kant, wanneer hun leraar, meneer March, in de klas zijn leerlingen indeelt in drie categorieen: de hazen, de dolfijnen en de schildpadden. Ben je een snelle haas? Een betrouwbare dolfijn? Of een domme schildpad? En wat er gebeurt in het nablijfklasje van meneer March daarover durft Madeleine al helemaal niet te praten met haar ouders. Het ligt immers aan haar. Zij let niet op, omdat ze onder de les aan het dagdromen is. Zij is dom omdat zij niet weet wat de hoofdstad van Borneo is. Daarom moet zij samen met nog een paar meisjes geregeld nablijven om samen met meneer March oefeningen te doen om zich beter te concentreren. Thank heaven, meneer March, for little girls, die zo wanhopig hun best doen om aardig te zijn. Die zo graag aardig gevonden willen worden. En die boven alles hun ouders niet willen teleurstellen.

Maar Madeleine is niet de enige McCarthy, die geheimen heeft, waarover zij met niemand kan praten. Ook vader Jack raakt al gauw op de luchtmachtbasis Centralia verstrikt in een web van geheimen.Want zijn overplaatsing naar Centralia, waar hij de leiding heeft over de centrale officiersopleiding, is niet zijn enige opdracht. Zijn vroegere vlieginstructeur, Simon Crawford, die tegenwoordig gedetacheerd is bij de Canadese Geheime Inlichtingendienst, heeft hem gevraagd om mee te werken aan een geheime operatie. Die operatie houdt in om een ‘Sovjet geleerde ‘ met een wel erg Duits klinkende naam te helpen om over te lopen, om hem veilig over de Canadees-Amerikaanse grens de VS binnen te smokkelen. Die geheime operatie heeft alles te maken met het feit dat de Amerikanen tegen elke prijs de Russen willen verslaan in de ruimte. Dit is Jacks kans om mee te doen aan de nieuwe oorlog, de Koude Oorlog, want in de vorige oorlog is hem die kans ontzegd door stomme pech.

En dan wordt er een meisje uit de klas van Madeleine vermist. Ze wordt dood aangetroffen in een weiland aan de rand van het bos. Het leven van de McCarthy’s dat zo mooi leek, raakt dan voorgoed ontwricht. De grote mensenwereld en de wereld van kleine meisjes verschillen toch niet zo heel erg van elkaar. Alles draait om de vraag hoor je erbij of niet. Er wordt meteen een groot politieonderzoek ingesteld en al heel gauw wordt de vermoedelijke dader gevonden. Het is de zestienjarige Ricky Froelich, de aangenomen zoon van Henry en Karen Froelich. Hij is de laatste met wie Claire gezien is die bewuste middag. Het werkt beslist niet in zijn voordeel dat Henry en Karen op de luchtmachtbasis met hun gezin tot de buitenstaanders worden gerekend. En dat Ricky van Indiaanse afkomst is, is wederom iets wat tegen hem pleit. Hij moet wel de dader zijn, de moordenaar van Claire McCarroll. Ricky echter houdt bij hoog en bij laag vol, dat er nog iemand was, die hem heeft gezien toen hij samen met zijn zus Elisabeth in haar rolstoel een wandeling maakte. Hij heeft een groet in de vorm van een handzwaai uitgewisseld met een automobilist in een blauwe Ford Galaxy, die hen passeerde. Het was iemand van de luchtmachtbasis. En die iemand was Jack bezig met zijn uiterst geheime missie. Zijn zusje Elisabeth wordt niet als getuige opgeroepen, om het verhaal van haar broer te bevestigen. Want in de vroege jaren zestig wordt iemand die spastisch is, nog voor achterlijk gehouden.Van hogerhand, het Ministerie van Buitenlandse Zaken, de CIA en de Canadese Geheime Inlichtingendienst wordt Jack opgedragen niets te zeggen, want met zijn getuigenverklaring kan hij de hele geheime operatie in gevaar brengen. Jack weet niet wat te doen. Hij moet doen wat het juiste is. Maar wat is dan het juiste? Jack zwijgt. Hij alleen weet, wat hij gedaan heeft. Om het allemaal nog erger te maken verdwijnt kort na het proces de vader van Ricky, Henry Froelich, op mysterieuze wijze. Omdat hij belastende informatie over het verleden van de Sovjet geleerde met zijn wel erg Duits klinkende naam heeft en daarmee naar de plaatselijke politie is gegaan. Ook Madeleine wordt haar verdere leven geplaagd door het feit dat zij met haar getuigenverklaring ertoe heeft bijgedragen dat Ricky Froelich werd veroordeeld voor de moord op Claire. Omdat zij de waarheid heeft gesproken, niets heeft weggelaten, heeft zij haar eigen Huckleberry friend in de steek gelaten. Hoe kon ze dat nou doen…..

Het boek ” De kraaien zullen het zeggen ” heeft op mij veel indruk gemaakt. Soms is er een verhaal voor nodig om bepaalde feiten goed tot je door te laten dringen. Door Ann-Marie MacDonalds boek realiseerde ik me opeens dat ik die op 20 juni 1963 ben geboren, wel degelijk een oorlog heb meegemaakt: de Koude Oorlog. Tegelijk als buitenstaander en als insider. En de herinnering aan deze oorlog kunnen we niet zo maar achter ons laten. Dat we nooit zullen onderschatten en vergeten hoezeer deze oorlog onze levens tot hier toe heeft beinvloed.

Ik zou zeggen haast u naar de boekhandel om een van de besproken boeken te gaan kopen. Bovendien krijgt u dan Henning Mankells boek, Het Graf, gratis erbij cadeau!

Machteld de Mik-van der Waal

Ann-Marie MacDonald, The way the crow flies. Uitgeverij Fourth Estate

De Nederlandse vertaling is uitgegeven bij Nijgh & van Ditmar, onder de titel: De kraaien zullen het zeggen.