TUSSEN AL HET ANDERE IN – Professor Thomas Forsyth Torrance (1913-2007)

Bij iemands dood kom je vaak allerlei te weten dat je tijdens zijn of haar leven verborgen was gebleven. Van professor Torrance wist ik alleen dat hij van harte de theologie van Karl Barth was toegedaam en dat hij betrokken was bij de Engelse uitgave van de Kirchliche Dogmatik. Al geruime tijd was ik bovendien overtuigd dat hij niet meer onder ons was. De door mij doodgewaande overleed echter 2 december 2007 in Edinburgh. Hij had toen de hoge leeftijd van 94 jaar bereikt. Op 8 december werd hij begraven, na een gedachtenisdienst in St Mary’s Church te Whitekirk, Schotland. Bij zijn dood werd opmerkelijk veel aandacht aan zijn leven en werk besteed in dagbladen en tijdschriften. Men was het er over eens dat hij in de vorige eeuw de belangrijkste theoloog van de Engelssprekende wereld was geweest.

Torrance werd geboren in China, waar zijn ouders werkzaam waren in de zending. Toen hij tachtig was keerde hij voor een bezoek terug naar dat land met veel geld voor de herbouw van kerken die tijdens de Chinese revolutie waren verwoest of ernstig beschadigd.

Hij studeerde aan de universiteit van Edinburgh, in Jeruzalem en Athene, bracht enkele semesters door aan de Duitse universiteiten van Berlijn en Marburg om daarna in Bazel te belanden bij Barth, waar hij voor het leven werd gewonnen voor diens theologie, zonder een slaafse volgeling te worden. Barth zette hem aan tot een studie over de genade bij de christelijke denkers uit de tweede eeuw. Zijn eerste belangrijke boek was dan ook over de leer der genade bij de apostolische vaders. Met de Griekse kerkvaders, in het bijzonder Athanasius, Cyrillus en Gregorius van Nazianze, had hij een levenslange affiniteit, meer dan met die uit het Westen. Over een zo Westers geschrift als de geloofsbelijdenis van Westminster uit de 17e eeuw, het belijdenisgeschrift van de Schotse kerk, had hij bijna niets positiefs te zeggen. Als oecumenisch ingesteld theoloog had hij vooral veel contacten met de orthodoxe kerken. Hij wist overeenstemming te bereiken tussen de kerken van de Reformatie en de Orthodoxe over de triniteit. Over de triniteit schreef hij een belangrijk werk. Als een protestants theoloog viel hem een bijzondere onderscheiding ten deel. De patriarch van Alexandrië maakte hem in 1978 tot Protopresbyter van de Griekse Orthodoxe kerk.

Tien jaar was Torrance predikant in gemeenten (Alyth en Aberdeen) van de Kirk of Scotland, na eerst een tijdje in de VS te hebben gedoceerd. In 1950 werd hij hoogleraar in Edinburgh, eerst in de kerkgeschiedenis, want men wilde hem niet hebben op de stoel van de systematische theologie. Torrance was geen specialist in de geschiedenis van de kerk en hij was ook niet van plan dat te worden, maar hij wist wel raad: hij doceerde toen ‘geschiedenis van de christelijke leer’. In 1952 werd hij hoogleraar in de dogmatiek en dat bleef hij tot zijn emeritaat in 1979. Met Torrance als hoogleraar beleefde de universiteit een bloeitijd. Van alle kanten kwamen de studenten, ook uit het buitenland.

Hij was een krachtige persoonlijkheid en een strijdvaardig man. Met zijn strijdvaardigheid diende hij evenwel niet zichzelf maar het evangelie en de kerk.

Wat ik ook niet wist was dat Torrance zich heeft ingezet voor de eenwording van de Schotse kerk met de anglicaanse. Hij ondersteunde met klemmende argumenten een rapport over het bisschopsambt. Als het aan hem had gelegen was de vereniging allang een feit geweest. De onderhandelingen liepen echter vast op juist de figuur van de bisschop. Na het mislukken maakte Torrance bekend dat hij er trots op was dat zijn moeder een anglicaanse was evenals zijn vrouw. Zijn moeder was bovendien in een grote familie van theologen dé theoloog. In 1976 werd Torrance tot Moderator van de General Assembly van de Schotse kerk gekozen. Dat hebben ze geweten. Als moderator maakte hij zijn inzichten en overtuigingen over kerk en maatschappij bij herhaling vrijmoedig en nadrukkelijk bekend.

Steeds meer werd Torrance overtuigd dat theologie geen om de mens cirkelend speculatief onderzoek was, maar een wetenschap waarvan de aard en methode moest bepaald worden door het gegeven object, Gods Woord in Jezus Christus. Dat object is een helder object. En zo is er volgens hem verwantschap met de natuurwetenschap, die ook een duidelijk object heeft. (Het is alsof ik professor Loen hoor). Zijn belangstelling voor de natuurwetenschap deed niet af aan zijn theologisch werk maar verrijkte juist zijn theologie. Bij zijn toenadering tot de natuurwetenschap riep hij dikwijls de hulp in van zijn geliefde Griekse vaders. Ondanks grote tegenkanting van zijn collega’s handhaafde hij zijn mening dat de Westerse traditie in de theologie onrechtmatig was beïnvloed door het dualisme van Aristoteles die een valse scheiding had bevorderd, terwijl hij het hield met de uitspraak in de woorden van Einstein: ‘Science without religion is lame and religion without science is blind’. Hoewel zijn opvattingen niet algemeen werden aanvaard, ontving hij toch een eredoctoraat in de natuurwetenschappen en werd hij erelid gemaakt van de Intenational Academy of the Philosophy of Science. Hoezeer zijn natuurwetenschappelijke belangstelling zijn theologie had verrijkt wordt duidelijk in twee van zijn opmerkelijke boeken: Space, Time and Incarnation (1965) en Space, Time and Resurrection (1976). Zijn lezing over ‘De theologie van het licht’ zal volgens de kenners vast en zeker het klassieke voorbeeld blijven voor zijn methode.

Naast het genoemde werk heeft Torrance nog veel meer geschreven, onder meer een boek over de theologie van Karl Barth. Ook behoorde hij tot de oprichters en redacteuren van het invloedrijke tijdschrift Scottish Journal of Theology.

Gezegd wordt dat hij bijna tot het einde van zijn leven creatieve vitaliteit en bijna jongensachtig enthousiasme behield, die voortvloeiden uit zijn eigen persoonlijk geloof aan de werkelijkheid van de geïncarneerde humaniteit van God in Jezus Christus.

In het voorgeslacht van Thomas Torrance wemelde het van de theologen. Het nageslacht blijft niet achter. Zijn zoon Iain was Moderator van de General Assembly in 2003 en is nu hoogleraar en president van Princeton Theological Seminary in de Verenigde Staten. Op de gepubliceerde foto in diverse kranten kijkt een oudere heer je vriendelijk aan. Hij heeft een forse neus en weinig haar.

Michael Bource